Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych

Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych (ZOMR) zazwyczaj wiąże się z przedostaniem się różnych patogenów do płynu mózgowo-rdzeniowego. Proces zapalny pojawia się w bezpośrednim sąsiedztwie mózgu i rdzenia kręgowego, dlatego stanowi stan bezpośredniego zagrożenia życia. W niektórych sytuacjach choroba może wywołać groźne powikłania, a także pozostawić po sobie trwałe następstwa. W tym wpisie chciałbym przybliżyć ci najważniejsze informacje związane z tym groźnym schorzeniem. Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych wymaga pilnej diagnostyki i szybkiego wdrożenia leczenia. Na całe szczęście, obecnie mamy wiele możliwości, aby zabezpieczyć się przed tą groźną chorobą. Mam do ciebie serdeczną prośbę, przeczytaj do końca ten artykuł i przekonaj się, dlaczego zdecydowałem się napisać o tym problemie.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Co to jest zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych (ZOMR);
• Jakie są najczęstsze przyczyny zapalenia opon – mózgowo rdzeniowych;
• Jak rozpoznać zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i na co zwrócić uwagę;
• Jak wygląda diagnostyka i leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;
• Czy możemy zabezpieczyć się przed zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, jak wygląda profilaktyka.

Zacznijmy od tego, czym są opony mózgowo – rdzeniowe

Opony mózgowo-rdzeniowe (z łac. meninges) to błony zbudowane z tkanki łącznej, która otacza najważniejsze elementy Ośrodkowego Układu Nerwowego – mózg i rdzeń kręgowy. Ich główną funkcją jest ochrona układu nerwowego przed różnymi urazami mechanicznymi. Pomiędzy oponami znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy, który działa jak amortyzator, dodatkowo chroniąc te bardzo ważne struktury

W ciele człowieka możemy wyróżnić trzy opony mózgowo – rdzeniowe:

• opona twarda – najgrubsza;
• opona pajęcza, czyli pajęczynówka – zazwyczaj przyrasta ściśle do opony twardej;
• opona miękka – przylegająca ściśle do mózgu i rdzenia kręgowego.

W wielu miejscach pomiędzy oponą miękką a pajęczą powstaje tzw. przestrzeń podpajęczynówkowa, którą anestezjolodzy często wykorzystują do wykonania znieczulenia podpajęczynówkowego. Więcej o tym znieczuleniu przeczytasz 👉 tutaj.

Co to jest zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych

W warunkach fizjologicznych opony chronią najważniejsze struktury w naszym organizmie. Mózg jako centralny element układu nerwowego stanowi przecież swoiste centrum dowodzenia dla organizmu człowieka. Problem zaczyna się jednak wtedy, kiedy do płynu mózgowo-rdzeniowego docierają różne do drobnoustroje. Proces zapalny wywołany przez mnożące się w tym miejscu wirusy, bakterie, grzyby czy pasożyty może doprowadzić do bardzo groźnych powikłań i dlatego wymaga szybkiej diagnostyki i rozpoczęcia odpowiedniego leczenia. Objawy ZOMR mogą rozwinąć się w ciągu dosłownie kilku godzin, dlatego nigdy nie możemy bagatelizować nawet najmniejszego podejrzenia tej choroby. Musisz wiedzieć, że zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych może nie rozwijać się z powodu zakażenia, a być wynikiem urazu fizycznego lub innej choroby niezwiązanej z infekcja.

Jakie drobnoustroje mogą wywołać ZOMR

Głównymi sprawcami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są wirusy i bakterie. Jednak zapamiętaj, że tę chorobę mogą wywołać także grzyby oraz niektóre pasożyty.

Bakterie

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez różne bakterie jest niewątpliwie jednym z groźniejszych odmian tej choroby, ponieważ może być zaraźliwe oraz stanowić śmiertelne zagrożenie dla człowieka. Według WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) śmiertelność bakteryjnego ZOMR to około 10%, a groźne powikłania i komplikacje występuje u około 20% chorych.

Najczęstszymi bakteriami wywołującymi zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych są: o:

• Neisseria meningitidis (głównie szczepy grupy C i grupy B),
• Streptococcus pneumoniae,
• Haemophilus influenzae typu b (obecnie dużo rzadziej z powodu wprowadzenia obowiązkowych szczepień u dzieci)
• Listeria monocytogenes;

Inne bakterie, które czasami mogą wywołać ZOMR to: pałeczki jelitowe (Escherichia coli), paciorkowce grupy B i A (Streptococcus pyogenes), gronkowce (Staphylococcus aureus i Staphyloloccus epidermidis), a także prątki gruźlicy czy krętki z rodzaju Borrelia (neuroborelioza).

Wirusy

Wirusowe, czyli tak zwane aseptyczne zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych to najczęstsza odmiana tej choroby. Głównymi wirusami odpowiedzialnymi za jej wywołanie są enterowirusy. Te patogeny są bardzo powszechne i wywołują wiele milionów infekcji rocznie. Na całe szczęście większość z nich nie kończy się procesem zapalnym toczącym się w układzie nerwowym, a dużo ilość ZOMR wywołanych przez enterowirusy z reguły ustępują samoistnie i stanowią ponad połowę wszystkich przypadków. Do enterowirusów zaliczamy wirusy:

• wirus Coxsackie A,
• Coxsackie B,
• wirusy z grupy ECHO – jest ich ponad 30 🙂.

Inne wirusy mogące powodować ZOMR to: wirus świnki, kleszczowego zapalenia mózgu, wirus Zachodniego Nilu, a rzadkich przypadkach z reguły związanych z niedoborami odporności również wirus EBV (wywołujący mononukleozę zakaźną), ospy wietrznej (VZV), cytomegalii (CMV) czy HIV.

Grzyby

Każda infekcja wywołana przez patogenne grzyby jest sporym wyzwaniem dla medyków. Leczenie z reguły trwa długo, a jego efekt bardzo często jest trudny do przewidzenia. Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występuje rzadko, ale zawsze wiąże się z bardzo poważnym rokowaniem. Najczęściej dotyka pacjentów z osłabionym układem immunologicznym (osoby zakażone HIV lub zmagające się różnymi rodzajami nowotworów).

Do najczęstszych rodzajów grzybów, które wywołują ZOMR należą:

• Cryptococcus, który jest wdychany z brudu lub gleby zanieczyszczonej ptasimi odchodami (zwłaszcza gołębimi i kurzymi), lub gnijącą roślinnością;
• Blastomyces, inny rodzaj grzyba występujący w glebie;
• Histoplasma, który występuje w środowiskach silnie zanieczyszczonych odchodami nietoperzy i ptaków.

Innymi drobnoustrojami, które mogą wywołać infekcję są grzyby z rodzaju Candida (najczęściej C. albicans) oraz Aspergillus.

Zapalenia opon mózgowych – pozostałe rodzaje

Czasem infekcję w obrębie ośrodkowego układu nerwowego mogą wywołać pasożyty. Ten rodzaj zakażenia nie przenosi się z człowieka na człowieka. Zagrożenie czai się w ziemi, odchodach zwierząt czy spożywanej przez człowieka żywności (surowe ryby, drób). Jeśli pasożyt lub jaja pasożyta są zakaźne po spożyciu to może wystąpić infekcja. Niezakaźne ZOMR są spowodowany innymi schorzeniami lub metodami leczenia. Główne przyczyny w tej grupie to m.in. toczeń, nowotwory, urazy głowy, operacje neurochirurgiczne w obrębie mózgu, jak również niektóre leki.

Czasem ryzyko zachorowania na ZOMR wzrasta…

Istnieje wiele czynników ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych. Są to:

• przebywanie w zamkniętych zbiorowiskach (internat, koszary, akademiki);
• korzystanie z publicznych kąpielisk i basenów;
• wiek ≥ 60 lat;
• zapalenie zatok przynosowych, ucha środkowego lub wyrostka sutkowatego;
• nadużywanie alkoholu i uzależnienie od narkotyków
• niedobory odporności komórkowej – leczenie immunosupresyjne, terapia nowotworów złośliwych, cukrzyca, marskość wątroby, wyniszczenie w przebiegu choroby nowotworowej;
• urazy głowy – złamanie podstawy czaszki, urazy drążące głowy, stan po zabiegu neurochirurgicznym, wszczepiony układ drenujący płyn mózgowo-rdzeniowy

Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych – czy możemy zarazić się od innych chorych?

Nie wszystkimi rodzajami ZOMR możemy zarazić się od innego chorego. Ryzyko pojawia się jedynie w przypadku infekcji wywołanych przez wirusy i bakterie. Najbardziej zaraźliwe są oczywiście te związane z zakażeniem wirusowym, ponieważ rozprzestrzeniają się przez bezpośredni kontakt z płynami ustrojowymi – śluzem, kałem i śliną, jak również mogą być roznoszone przez kaszel czy kichanie. Bezpośredni kontakt z reguły nie jest potrzebny, wystarczy przebywanie w niewielkiej odległości. Ze wszystkich zakażeń bakteryjnych dużą zakaźnością wyróżniają się meningokokowe zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych. Głównym czynnikiem ryzyka jest przedłużony kontakt z osobą zarażoną oraz przebywanie w większych skupiskach, takich jak szkoły, przedszkola, koszary wojskowe, szpitale czy akademiki. Na szczęście istnieją skuteczne sposoby ochrony przed meningokokami – szczepienia, a także profilaktyczna antybiotykoterapia dla osób z kontaktu, niezwłocznie po potwierdzeniu tego niebezpiecznego zakażenia.

Meningokoki mogą również powodować sepsę, jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na ten temat zajrzyj 👉 tutaj.

ZOMR u niemowląt

Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych u niemowląt i małych dzieci zazwyczaj wywołują wirusy. Często choroba rozwija się z powodu niewyleczonego przeziębienia czy innych infekcji. Objawy u najmłodszych mogą być bardzo niespecyficzne i obejmować:

• gorączkę,
• senność i trudności z budzeniem się,
• osłabiony odruch ssania podczas karmienia,
• sztywność ciała lub szyi,
• płacz i rozdrażnienie
• ogólny zły stan zdrowia,

Bakteryjne ZOMR u niemowląt jest bezpośrednim stanem zagrożenia życia, a głównym mechanizmem jest szerzenie się bakterii z okolic sąsiadujących – np. przy ciężkiej infekcji ucha, zatok czy górnych dróg oddechowych. Jeżeli patogeny przedostają się do krwi, mogą w łatwy sposób dotrzeć do mózgu czy rdzenia kręgowego i wywołać ciężką infekcję.

Zachęcam Cię do przeczytania wpisu na temat gorączki 👉 tutaj i drgawek gorączkowych u dzieci 👉 tutaj.

Jak rozpoznać zapalenie opon – mózgowo rdzeniowych

W początkowym okresie objawy mogą być bardzo niejasne i nie różnią się od typowych, związanych z typową infekcją górnych dróg oddechowych. Cechą charakterystyczną objawów bakteryjnego ZOMR jest ich szybsza dynamika i nasilenie. Poniżej znajdziesz pełną listę objawów z podziałem na infekcje wywołane przez poszczególne patogeny.

Objawy wirusowego ZOMR

Objawy zakażeń wirusowych są z reguły łagodniejsze niż tych spowodowanych przez bakterie. Możemy również podzielić je w zależności od tego, jakie pojawiają się u chorych dorosłych i dzieci. W młodszych pacjentów dominują:

• biegunka,
• wymioty,
• spadek apetytu,
• rozdrażnienie,
• wysypka,
• objawy oddechowe.

U chorych dorosłych możemy zauważyć:

• bóle głowy,
• gorączka,
• nadwrażliwość na światło,
• sztywność karku,
• nudności i wymioty,
• senność, apatia i zmiany zachowania,
• drgawki.

Objawy bakteryjnego ZOMR

Istotną różnicą pomiędzy infekcją bakteryjną a wirusową jest to, że w przypadku zakażeń bakteryjnych objawy rozwijają się nagle i bardzo szybko. Z reguły możemy zauważyć podobne symptomy jak te opisane powyżej, ale zazwyczaj są dużo bardziej nasilone. Należy zwrócić uwagę na:

• ból i zawroty głowy,
• gorączkę,
• zaburzenia świadomości,
• senność, a w ciężkich przypadkach nawet śpiączkę,
• wymioty, nudności,
• objawy oponowe, których opis znajdziesz poniżej,
• podwójne widzenie,
• porażenie mięśni,
• zaburzenia mowy,
• napady padaczkowe,
• zmieniony stan psychiczny,
• nadwrażliwość na światło.

Oczywiście bardzo często chory dorosły lub rodzic chorego dziecka nie jest w stanie odróżnić infekcji bakteryjnej i wirusowej. Jednak w każdym przypadku, gdy pojawiają się opisane przeze mnie objawy warto natychmiast zwrócić się o pomoc lekarską, ponieważ ZOMR bez względu na przyczynę może być śmiertelne. Należy szybko wykonać odpowiednie badania, które mogą pomóc w określeniu przyczyny choroby, jak również zastosowaniu odpowiedniego leczenia.

Co to są objawy oponowe

Istnieje kilka charakterystycznych objawów, które mogą sugerować chorobę w obrębie opon mózgowo – rdzeniowych. Warto pamiętać, że mogą one nie występować u chorych w podeszłym wieku.

Objaw sztywności karku

To próba zbliżenia brody osoby chorej do mostka. Jeżeli objaw jest dodatni, odruchowy skurcz mięśni karku uniemożliwia przygięcie głowy pacjenta do klatki piersiowej, powodując opór i ból. W niektórych przypadkach napięcie mięśni długich kręgosłupa jest tak duże, że powoduje samoistne zgięcie głowy do tyłu i wygięcie tułowia do przodu (tzw. opistotonus).

Objaw Brudzińskiego

• górny – zbliżenie brody do klatki piersiowej w czasie badania sztywności karku wywołuje odruchowe zgięcie kończyn dolnych w stawach biodrowych i kolanowych;
• dolny – taka sama reakcja zgięciowa kończyn dolnych wywołana uciśnięciem spojenia łonowego.

Objaw Kerniga

Chory leży płasko na plecach, a następnie zgina się jego kończynę dolną w stawie biodrowym o 90°. Jeżeli objaw jest dodatni, odruchowy skurcz mięśni uniemożliwia wyprost w stawie kolanowym, powodując opór i ból. Objaw Kerniga jest obustronny.

Diagnostyka ZOMR w szpitalu

Jak w każdej chorobie, tak samo w przypadku zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych diagnostyka obejmuje dokładny wywiad chorobowy oraz badanie fizykalne. Bardzo istotną rolę odgrywa analiza czynników ryzyka, które opisałem powyżej ☝. W trakcie badania fizykalnego z pewnością lekarz zajmie się poszukiwaniem różnych objawów niepokojących, które sugerowałyby niewydolność narządową lub sepsę.

Badania krwi wykonywane przy podejrzeniu ZOMR

Typowe badania w przypadku diagnozowania zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych to:

1. Morfologia krwi z rozmazem pozwala ocenić ilość erytrocytów, leukocytów i płytek krwi, a także może dać cenne informacje o czynniku wywołującym. W zakażeniach wirusowych zwykle dominują limfocyty, natomiast w bakteryjnych granulocyty zwane neutrofilami.
2. Badania biochemiczne mogą ukazać stopień wydolności poszczególnych narządów, takich jak wątroba czy nerki.
3. Posiewy krwi w celu potwierdzenia infekcji bakteryjnej niezbędne jest wykonanie badania mikrobiologicznego. W przypadku podejrzenia sepsy zazwyczaj przed włączeniem antybiotykoterapii pobiera się krew na posiew. Ten odpowiednio zabezpieczony materiał przekazujemy do laboratorium, gdzie na odpowiednich hodowlach namnażają się bakterie.
4. Badania układu krzepnięcia są przydatne szczególnie w obserwacji zaburzeń jego funkcji wywołanych sepsą.

Badanie płynu mózgowo – rdzeniowego

Do jednoznacznego potwierdzenia rozpoznania ZOMR konieczne jest pobranie, a także analiza płynu mózgowo – rdzeniowego (PMR). Aby wykonać to badanie, konieczne jest nakłucie lędźwiowe określane także jako punkcja lędźwiowa. Zmiany w PMR zależą od rodzaju zapalenia. W badaniu ocenia się m.in. barwę, przejrzystość, liczbę komórek (cytoza), ilość limfocytów, zawartość białka i glukozy. Płyn może także pomóc w identyfikacji konkretnego drobnoustroju, który wywołał chorobę. W przypadku zakażeń bakteryjnych wykonujemy posiew płynu, a w sytuacji podejrzenia infekcji wirusowej możemy zlecić badanie PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) lub oznaczenie konkretnych przeciwciał.

Musisz wiedzieć, że nie zawsze możemy wykonać nakłucie lędźwiowe. Przeciwwskazaniem do tego badania są:

• obrzęk mózgu stwierdzany w badaniu obrazowym;
• ciężkie zaburzenia w układzie krzepnięcia krwi;
• infekcje skóry w okolicy krzyżowo-lędźwiowej;
• podejrzenie wgłobienia pnia mózgu do otworu kręgowego w wyniku obrzęku mózgu (np. nieprawidłowa reakcja źrenic na światło, zaburzenia oddychania);
• wady w okolicy kręgosłupa szyjnego i czaszki, które utrudniają krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego;

Badania obrazowe

Badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa (CT/TK) czy rezonans magnetyczny (MRI) mogą być pomocne w diagnostyce ZOMR oraz w poszukiwaniu pierwotnej przyczyny infekcji np. zapalenia zatok, ucha czy dróg oddechowych. Wykonanie tego typu badań daje nam również informacje na temat konsekwencji wywołanych przez tę chorobę – obrzęk mózgu czy rozległość stanu zapalnego. Kolejnym argumentem jest możliwość wykluczenia innych przyczyn, takich jak wodogłowie czy krwawienie do OUN. Badania radiologiczne wskazane są u osób z ciężkim przebiegiem zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, a także w przypadku:

• zaburzeń świadomości czy utraty przytomności,
• objawów ze strony układu krążenia – przede wszystkim wysokiego ciśnienia tętniczego i bradykardii,
• pojawienia się innych objawów mózgowych;
• choroby układu nerwowego w wywiadzie (np. udar, guz mózgu).

Zapalenie opon – mózgowo rdzeniowych – jak wygląda leczenie

Leczenie ZOMR powinno odbywać się w warunkach szpitalnych. Oczywiście postępowanie medyczne jest uzależnione od rodzaju drobnoustroju, które wywołało infekcję. W przypadku zakażeń bakteryjnych niezbędna jest antybiotykoterapia, często złożona z kilku leków podawanych jednocześnie. W oczekiwaniu na wyniki badań mikrobiologicznych z reguły po dokładnym zebraniu wywiadu rozpoczyna się od leczenia empirycznego, czyli skierowanego przeciwko najbardziej prawdopodobnym patogenom. Po uzyskaniu wyników posiewu krwi i płynu mózgowo – rdzeniowego antybiotykoterapię modyfikuje się w zależności od wrażliwości bakterii na daną substancję. Leczeniem wspomagającym jest czasami sterydoterapia, postępowanie przeciwobrzękowe ograniczające skutki ewentualnego narastającego obrzęku mózgu. Często stosuje się leki przeciwgorączkowe i inne leczenie objawowe w zależności od potrzeb chorego np. leki przeciwpadaczkowe.

Pamiętaj, że w zapaleniach wywołanych przez wirusy antybiotyki nie zadziałają! Na szczęście w tej grupie ZOMR bardzo często objawy wycofują się samoistnie w ciągu kilku dni. Leczenie łagodnych przypadków wirusowego zapalenia opon mózgowych zwykle obejmuje: odpoczynek w łóżku, przyjmowanie dużych ilości płynów i leków przeciwbólowych, które pomagają obniżyć gorączkę i łagodzić bóle ciała.

Powikłania zapalenia opon – mózgowo rdzeniowych

Szybkie identyfikacja zagrożenia oraz odpowiednie leczenie daje spore szanse na całkowite wyzdrowienie nawet w przypadkach ciężkiego ZOMR. Ryzyko poważnych i trwałych powikłań jest największe w zakażeniach wywołanych przez bakterie i grzyby. Do ciężkich konsekwencji zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych zaliczamy:

• stany padaczkowe,
• utratę słuchu – zwłaszcza po zakażeniach pneumokokowych,
• problemy z pamięcią i uczeniem się,
• uszkodzenia mózgu,
• problemy z chodzeniem,
• zaburzenia mowy,
• niedowłady i porażenie spastyczne.

Niestety w skrajnych przypadkach zapalenie opon może skończyć się śmiercią, szczególnie jeżeli nie zostanie szybko rozpoznane lub odpowiednio szybko leczone. Warto pamiętać, że meningokoki oprócz ZOMR mogą wywołać groźną i przebiegającą bardzo gwałtownie sepsę. W tego typu stanach decydująca walka o życie rozgrywa się w ciągu pierwszych kilku godzin od początkowych objawów.

Jak ocenia się rokowanie u pacjentów z ZOMR

Rokowanie jest ściśle związane z rodzajem drobnoustroju, który je wywołuje.

• Wirusowe ZOMR – zwykle dobre, łagodny przebieg, ustępuje bez trwałych następstw, śmiertelność < 1%.
• Bakteryjne ZOMR – gorsze, gdy występują czynniki ryzyka – starszy wiek chorego, upośledzenie odporności, opóźnienie skutecznego leczenia. Trwałe następstwa neurologiczne pozostają u 9% chorych, średnia śmiertelność wynosi ok. 20%.
• Gruźlicze ZOMR – u 40% chorych pozostawia trwałe następstwa neurologiczne, a opóźnienie rozpoznania i wdrożenia skutecznego leczenia zwiększa ryzyko zgonu, które średnio wynosi ok. 30%.
• Grzybicze ZOMR – rokowanie złe i duża śmiertelność.

Zapalenie opon – mózgowo rdzeniowych – profilaktyka

Jeżeli udało Ci się dotrzeć do tego miejsca mojego wpisu, to wiesz już, że ZOMR to bardzo poważna choroba. Całe szczęście istnieje wiele metod profilaktycznych, które mogą znacząco ograniczyć ryzyko wystąpienia tego rodzaju infekcji. Poniżej znajdziesz kilka porad dotyczących profilaktyki.

Metody swoiste

Szczepienia ochronne dają nam szansę skutecznej obrony przed niektórymi rodzajami zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, a preparaty, które mogą zapobiegać ZOMR obejmują:

• Szczepionkę przeciwko meningokokom – więcej informacji 👉 tutaj.
• Szczepienie przeciwko pneumokokom – więcej informacji 👉 tutaj.
• Szczepionkę przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu – więcej informacji 👉 tutaj.

Oprócz tego dzieciom niezbędną ochronę zapewnia realizacja Kalendarza Szczepień Ochronnych, w którym obowiązkowe są szczepienia przeciwko gruźlicy, Haemophilus influenzae typu B (Hib), śwince czy poliomyelitis.

Profilaktyka farmakologiczna

Jest wskazana w wybranych przypadkach po bliskim kontakcie z chorym na ropne ZOMR wywołane przez meningokoki i Hib. Zaleca się profilaktyczną antybiotykoterapię wszystkim osobom, które kontaktowały się z chorym oraz niezwłoczne zgłoszenie się do lekarza, gdy pojawiają się objawy charakterystyczne dla ZOMR lub sepsy.

Metody nieswoiste

Oprócz wykonania zalecanych szczepień możemy zrobić wiele rzeczy, aby znacząco ograniczyć ryzyko rozwoju zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych. Pamiętaj, aby:

• Dokładnie myć ręce – zwłaszcza przed jedzeniem i po skorzystaniu z toalety, spędzeniu czasu w zatłoczonym miejscu publicznym lub po głaskaniu zwierząt.
• Zakrywać usta – kiedy chcemy kaszleć lub kichać.
• Dbać o dobre praktyki higieny osobistej – aby nie dzielić się jedzeniem, napojami, słomkami, przyborami do jedzenia, balsamami do ust ani szczoteczkami do zębów.
• Chronić się przed kleszczami – które mogą wywoływać groźne ZOMR.

Dodatkowo kobiety w ciąży muszą zwrócić szczególną uwagę na swoją dietę i unikać serów z niepasteryzowanego mleka oraz niedogotowanego mięsa. Ogranicza to znacząco ryzyko zakażenia bakterią Listeria monocytogenes.

Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych – podsumowanie

Wielkie dzięki za przebrnięcie tego trudnego tematu razem ze mną. Mam nadzieję, że po lekturze tego wpisu zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych nie będzie miało już przed Tobą żadnych tajemnic. Zwykle na koniec każdego artykułu zwracam się do ciebie z prośbą o udostępnienie tej wiedzy innym – rodzinie, znajomym, przyjaciołom. Wiesz już, że zapalenie opon mózgowo -rdzeniowych to stan, którego nie możemy bagatelizować. Tym bardziej zależy mi na tym, aby ta wiedza dotarła do jak największego grona odbiorców. Tymczasem ja kończę już ten obszerny wpis i zachęcam do lektury innych artykułów na moim blogu.