Kolka niemowlęca

Kolka niemowlęca to problem, który dotyczy zarówno maluszka, jak i jego rodziców. Niestety nie ma jednego skutecznego sposobu, aby się jej pozbyć. Z reguły rodzice mają nadzieję, że istnieje magiczny lek lub probiotyk, który sprawi, że wszystkie problemy ustąpią z godziny na godzinę niczym za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Nie chcę nikogo rozczarować, ale coś takiego nie istniało i zapewne istnieć nie będzie. Każdy z nas rodziców musi przygotować się na dokładną obserwację dziecka, jego problemów, nawyków i podejmować wielokrotne próby pomocy, używając różnych, nowych rozwiązań. Dobra wiadomość jest taka, że kolka niemowlęca i tak w końcu minie, a brzuszek maluszka dojrzeje na tyle, aby wypełniać wszystkie swoje fizjologiczne zadania. Warto natomiast przeczytać ten artykuł do końca i poznać najbardziej popularne sposoby i możliwości radzenia sobie z tym uciążliwym dla wszystkich stanem.

Z tego wpisu dowiesz się:

• Co to jest kolka niemowlęca i czym różni się od dyschezji niemowlęcej?
• Jakie są najczęstsze przyczyny i objawy kolki niemowlęcej?
• Co jako rodzic możesz zrobić, aby pomóc niemowlakom z kolką?
• Jakie są największe błędy rodziców i mity związane z kolką niemowlęcą?
• Czy leki polecane do stosowania w kolce niemowlęcej faktycznie działają?

Co to jest kolka niemowlęca?

Zapamiętaj bardzo istotną informację, że kolka nie jest chorobą. W zasadzie z medycznego punktu widzenia jest to dość łagodne zaburzenie, w którym pojawiają się okresy przedłużonego płaczu dziecka, który nie daje się ukoić. Jednocześnie nie jesteśmy w stanie wskazać konkretnej przyczyny tego stanu.

Jest to jednak dość duży problem dla rodziców, bo:

• dotyczy około 10 – 40% niemowląt (w niektórych źródłach ok. 20%),
• może pojawić się już ok. 2 tygodnia życia maluszka, a ustępuje dopiero ok. 3. do 6. miesiąca życia,
• może jednak zacząć się wcześniej i zniknąć dopiero w okolicach 1. urodzin, czyli w zasadzie pod koniec wieku niemowlęcego,
• napady kolki niemowlęcej zwykle pojawiają się wieczorem i nie jesteśmy w stanie wyłapać żadnego czynnika, który je wywołuje.

Ogólnie kolka niemowlęca wiąże się z procesem dojrzewania układu pokarmowego, który musi w początkowym okresie życia poza macicą przygotować się i nauczyć się prawidłowego trawienia. Niezbędnym elementem jest wykształcenie odpowiedniej flory bakteryjnej. Wspomniany proces potrzebuje czasu, aby zaistnieć i żadne nerwy i frustracje rodzica tego nie zmienią. Prawda jest również taka, że każde dziecko odbiera to inaczej, a przez to wiele maluchów w ogóle nie odczuwa żadnych dolegliwości z tym związanych. Musisz pamiętać, że wspomniane problemy są bardzo uporczywe dla wszystkich, przede wszystkim dla dziecka, jak również dla jego rodziców, którzy się martwią. Przez to kolka niemowlęca zwiększa ryzyko wystąpienia depresji poporodowej u matki oraz zespołu dziecka potrząsanego.

A jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat rozwoju dziecka, koniecznie przeczytaj wpis

👉 Dziecko to nie mały dorosły!

Czym jest dyschezja i jak odróżnić ją od kolki niemowlęcej?

U przedszkolaków i starszych dzieci temat kupy, czy mówiąc bardziej fachowo stolca lub ogólnie zjawiska wypróżnienia wzbudza szczerą i nieukrywaną radość. Zapewniam Cię, że dla niemowlaka nie jest to nic śmiesznego. Niemowlę nie potrafi jeszcze kontrolować mięśni jamy brzusznej i miednicy, a przez to sprawnie zrobić kupy czy wydalić nadmiaru zbierających się w jelitach gazów.

Dyschezja niemowlęca to zespół objawów u niemowląt, ustępujących zwykle do ok. 9. miesiąca życia pojawiających się do mniej więcej 30 minut przed wypróżnieniem. Istotną różnicą w porównaniu do kolki niemowlęcej jest ustąpienie objawów po zrobieniu kupy. Podobnie jak w przypadku kolki, dyschezji nie możemy wyleczyć. Możemy natomiast jako rodzice pomóc maluszkowi odpowiednio rozluźnić mięśnie, aby cały proces był trochę bardziej znośny. Nasza pomoc powinna polegać na uspokojeniu dziecka i pomoc w odgazowaniu małych, niedojrzałych jelit.

Kolka niemowlęca – jakie są jej przyczyny

Tak naprawdę nie wiemy, jaki mechanizm odpowiada za powstawianie kolki niemowlęcej. Możemy ją w miarę sprawnie rozpoznać, bo płacz niemowlaka trwa i trwa. Istnieją pewne hipotezy, które mogą mieć sens, ale również takie, które do tej pory nie znalazły naukowego potwierdzenia.

Prawdopodobne przyczyny kolki niemowlęcej to:

• niedojrzałość układu pokarmowego,
• nadmierna perystaltyka jelit,
• duża ilość gazów gromadzących się w jelitach,
• niedojrzała flora bakteryjna, a także jej zmiany,
• nieprawidłowa technika karmienia,
• niedojrzałość układu nerwowego i zaburzenia wydzielania serotoniny,
• palenie papierosów (lub terapię zastępczą) u matki,
• różne nietolerancje pokarmowe, takie jak nietolerancja laktozy lub białka mleka krowiego.

Hipotezy, które nie zostały potwierdzone

W związku z tym, że dotąd nie ustalono jednoznacznej przyczyny powstawania kolki niemowlęcej, przez wiele lat pojawiło się również wiele hipotez, których nie udowodniono. Są to np.:

• dieta mamy karmiącej
• migreny u matki
• karmienie mlekiem modyfikowanym

Obecnie wiadomo, że kolka niemowlęca może pojawiać się zarówno u dzieci karmionych naturalnie, jak i sztucznie, a dieta mamy nie ma raczej przełożenia na mechanizmy wywołujące kolkę. Przyczyn zapewne jest wiele i w mojej opinii nie ma sensu rozbijać tego na czynniki pierwsze. Rodzice muszą raczej skupić się na tym, jak mogą pomóc dziecku przejść ten trudny i z pewnością bolesny okres rozwojowy.

Kolka niemowlęca – jak ją rozpoznać

Rozpoznanie kolki niemowlęcej wbrew pozorom nie jest wcale trudne. Zwykle w godzinach popołudniowych i wieczornych dziecko zaczyna płakać, trudno je uspokoić, a dodatkowo pojawia się wzdęty brzuszek. Musisz wiedzieć, że aby rozpoznać kolkę powinny pojawić się wszystkie objawy takie jak:

• nawracające i przedłużające się okresy płaczu lub rozdrażnienia bez oczywistej przyczyny,
• brak gorączki,
• brak innej widocznej choroby,
• brak zaburzeń rozwojowych,
• objawy muszą rozpocząć się i ustąpić do końca 5. – 6. miesiąca życia.

Pomimo że kolka jest w zasadzie „normalnym” zjawiskiem rozwojowym nie możesz zapominać, że niemowlę nie potrafi inaczej niż płacząc przekazać rodzicom tego, że coś się z nim dzieje. Dlatego w sytuacji nasilonego i przedłużonego płaczu, warto omówić temat ze swoim pediatrą, aby nie przeoczyć innych przyczyn takiego stanu.

Kryteria Wessela, czyli „reguła trójek”

Część pediatrów, aby rozpoznać kolkę niemowlęcą, używa tzw. „reguły trójek” inaczej określanych jako kryteria Wessela:

• płacz dziecka przez 3 godziny,
• epizody płaczu minimum 3 razy na tydzień,
• problem narastający minimum 3 tygodnie.

Obecnie jednak odstąpiono od tych kryteriów, ponieważ nie ma jednoznacznych dowodów na to, że sztywne i ustalone odgórnie ramy czasowe pozwolą obiektywnie rozpoznać problem. Nie ma także możliwości, aby każdy jednoznacznie i uczciwie obliczyć czas co do minuty, a przede wszystkim chyba nie ma takiej potrzeby.

Kolka niemowlęca – co może lub powinno niepokoić rodziców

Napisałem już powyżej, że jako rodzice nie możemy zapominać o tym, w jaki sposób niemowlę może pokazać nam, że coś jest nie tak. W gruncie rzeczy jego jedynym narzędziem w komunikacji z mamą czy tatą jest płacz. Oczywiście większość przypadków będzie dotyczyć głodu, poczucia zagrożenia, zimna, pełnej pieluchy, a także kolki niemowlęcej. Musisz jednak pamiętać, że każdy epizod przedłużonego płaczu może oznaczać coś więcej. Zwróć uwagę na pewną grupę objawów niepokojących, takich jak:

• gorączka,
• brak przybierania na wadze (brak przyrostu masy ciała),
• brak odchodzących gazów lub silne wzdęcie brzuszka,
• apatia i senność,
• zmiana rytmu dobowego (dziecko zachowuje się inaczej niż wcześniej),
• wysypka,
• wymioty (szczególnie chlustające),
• tkliwy i napięty brzuszek,
• krew w stolcu,
• powiększenie się obwodu brzuszka.

Jeżeli zauważysz którekolwiek z powyższych objawów koniecznie skontaktuj się ze swoim pediatrą, aby omówić dalsze postępowanie i ewentualną diagnostykę.

Jak można pomóc maluszkowi z kolką niemowlęcą?

W przypadku każdego epizodu kolki niemowlęcej jako rodzice musimy zwrócić uwagę na dwa problemy. Po pierwsze, pomimo że kolka nie jest chorobą to nasze dziecko realnie cierpi i potrzebuje naszej pomocy. Po drugie cierpimy również my jako rodzice i musimy mieć tego świadomość. Nie ma nic gorszego niż narastająca frustracja rodziców i wyładowanie negatywnych emocji na dziecku. Zapamiętaj, że ten okres dojrzewania przewodu pokarmowego kiedyś się skończy i najważniejszym zadaniem dla rodzica jest to przetrwać. Oczywiście nie jest to łatwe i uwierz mi wiem co mówię jako tata trójki dzieci. Dobra wiadomość jest taka, że istnieje wiele sposobów, aby spróbować pomóc maluszkowi i nie mieć poczucia bezczynności i bezradności jako rodzic. Z reguły metody niefarmakologiczne przynoszą dużo lepsze efekty niż samo podawanie leków.

Kolka niemowlęca – sposoby niefarmakologiczne

Tak jak wspomniałem powyżej metody niezwiązane ze stosowaniem leków z reguły przynoszą niemowlakom dużo większą ulgę. Oczywiście nie bez znaczenia jest fakt, że kolka niemowlęca to stan, który z reguły ustępuje samoistnie. Niestety jako rodzice nigdy nie wiem, kiedy ten moment nastąpi 😉. Dlatego warto wykorzystać kilka sprawdzonych sposobów, o których dowiesz się więcej poniżej.

Zmiana sposobu karmienia

Zmiana sposobu karmienia może być bardzo ważnym sposobem na rozwiązanie problemu kolki niemowlęcej. Bardzo ważne jest utrzymanie prawidłowej pozycji dziecka i właściwe przystawienie do piersi. Jeżeli jako mama nie wiesz jako to zrobić zawsze możesz skorzystać z rad doświadczonej położnej podczas wizyty patronażowej lub certyfikowanych doradców laktacyjnych. Zmiana sposobu karmienia może rozwiązać takie problemy jak:

• niewystarczające spożycie pokarmu,
• przekarmianie,
• połykanie dużych ilości powietrza podczas jedzenia.

Ten ostatni możesz także rozwiązać dzięki regularnemu odbijaniu po każdym karmieniu. Czasem może się nie udać, ale nie należy pomijać tego elementu. Zresztą przytulenie maluszka nigdy nie wyrządzi mu dodatkowej krzywdy, a przy okazji może pomóc usunąć nadmiar zgromadzonych gazów. Pamiętaj, że u niemowląt karmionych sztucznie możesz zmienić rodzaj butelki lub smoczka co również może przynieść efekt w postaci zmniejszenia ilości połykanego powietrza.

Zacznij używać chusty

Noszenie malucha w chuście również nie zaszkodzi w żadnym przypadku wystąpienia kolki. Dużą zaletą jest bliskość rodzica i dziecka, a przez to zwiększenie poczucia bezpieczeństwa. Dodatkowo poprzez nieznaczne zwiększenie temperatury rośnie jej wpływ rozluźniający na mięśnie brzuszka. To rozluźnienie połączone z odpowiednią pozycją będzie pomagać perystaltyce przewodu pokarmowego w przesuwaniu treści pokarmowej w dobrą stronę. Oczywiście warto, aby ten sposób działania wykorzystywali zarówno mama, jak i tata. Daje to szansę nawet krótkiego odpoczynku dla drugiego rodzica, co przy małym i płaczącym dziecku z pewnością zawsze się przyda. Musisz wiedzieć, że noszenie dziecka w chuście wymaga odpowiedniego przeszkolenia i nie należy tego etapu pomijać. Odpowiednie wiązanie chusty i pozycja dziecka pozwolą zwiększyć bezpieczeństwo stosowania tej metody.

Odpowiednie noszenie i układanie dziecka

W niektórych przypadkach ulgę dla dziecka (i rodzica 😉) może przynieść odpowiednie noszenie malucha, np. sposobem na leniwca. Dziecko ułożone na przedramieniu rodzica to częsty obrazek w sytuacjach często pojawiających się epizodów kolki. Podobnie czasem może pomóc układanie na brzuchu, należy jednak pamiętać, aby dostosować te metody do możliwości i wieku dziecka, aby nie były one zagrożeniem dla jego bezpieczeństwa. Ułożenie na brzuchu wymaga bezpośredniego nadzoru rodzica, szczególnie jeżeli dziecko nie potrafi jeszcze do końca utrzymać lub unosić główki. Stosując opisane pozycje pamiętaj, że podstawową zasadą jest wykorzystywanie metody prób i błędów. Musisz jako rodzic testować różne rozwiązania i znaleźć te, które sprawdzą się w przypadku Twojego maluszka.

Inne działania rozkurczowe

Istnieją różne metody, których zadaniem jest rozluźnienie mięśni brzucha u dziecka. Zastosowanie ciepłych okładów, termoforów oczywiście może spowodować ich rozkurcz, a przez to przynieść niemowlakowi ulgę. Skuteczność takiego postępowania, choć nie została udowodniona naukowo, często jest przytaczana przez rodziców jako właściwy sposób na radzenie sobie z kolką. Najważniejszą zasadą musi być jednak dbałość o odpowiednią temperaturę, tak aby działając w dobrej wierze nie doprowadzić do groźnych powikłań pod postacią oparzenia.

Zwróć uwagę co podajesz dziecku

W niektórych sytuacjach niemowlakowi z kolką może pomóc zmiana mieszanki mleka modyfikowanego, jeżeli oczywiście dziecko nie jest karmione mlekiem matki. Czasami wystarczy zmiana na preparat innego producenta lub taki ze znacznym stopniem hydrolizy białek. Jeżeli nie masz żadnej wiedzy na temat mleka modyfikowanego to z pewnością może Ci pomóc Twój pediatra. Warto omówić też z nim temat obowiązkowej suplementacji witaminy D, ponieważ niektóre preparaty mogą powodować powyższe dolegliwości, szczególnie te tworzone na bazie tłuszczu.

Masaż brzuszka i przytulanie

W gruncie rzeczy każde działanie, które daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i bliskości nie może mu zaszkodzić w przypadku wystąpienia kolki. Warto zacząć nasze działania od tego typu praktyk i połączyć je z lekkim kołysaniem oraz wykonywanym odpowiednio masażem brzuszka. Z pewnością pozwoli to nieco wyciszyć dziecko, jak również ograniczyć nadmiar bodźców. Wykonując masaż brzuszka pamiętaj, aby robić to regularnie i zgodnie z kierunkiem wyznaczanym przez wskazówki zegara. Takie działanie pozwoli stopniowo przesuwać się nadmiarowi gazów w jelitach. Pomimo że to postępowanie nie ma w zasadzie żadnych działań ubocznych nie możesz zapominać o tym, aby kołysanie nie zamieniło się w potrząsanie, które nie jest niebezpieczną praktyką.

Kolka niemowlęca – leki

Zasadnym pytaniem, zadawanym przez wielu rodziców jest to czy są jakieś skuteczne leki przeznaczone do leczenia kolki niemowlęcej. Przykro to stwierdzić, ale nie ma na ten dylemat jednoznacznej, twierdzącej odpowiedzi. Oczywiście jako rodzice mamy możliwość skorzystania z wielu preparatów, a firmy farmaceutyczne starają się udowodnić nam, że warto. Z mojej perspektywy leki mogą pomóc, ale w niektórych przypadkach kompletnie nie rozwiążą problemu kolki u niemowlęcej.

Probiotyki

Z całej gamy dostępnych probiotyków, w zasadzie tylko jeden zawierający w składzie Lactobacillus reuteri (szczep DSM 17938) posiada udowodnione naukowo działanie skracające kolkę niemowlęcą u dzieci karmionych piersią. Warto zauważyć, że wspomniana skuteczność dotyczyła tylko maluchów karmionych naturalnie, a w przypadku podawania mleka modyfikowanego opisywane są działania nasilające kolkę. Inne prowadzone badania dotyczą szczepów Bifidobacterium longum oraz Pediococcus pentosaceus. Jako rodzic polecam świetne opracowanie Pana Tabletki na temat probiotyków znajdziesz 👉 tutaj.

Simetykon

Simetykon i dimetikon to składniki preparatów dość często reklamowanych jako cudowny lek na kolkę u niemowlaka. Substancje te mają za zadanie zmniejszyć napięcie powierzchniowe (pękanie) pęcherzyków gazu, który zbiera się w przewodzie pokarmowym i umożliwić ich usunięcie w postaci „wiatrów”. Leki te nie wchłaniają się z jelita, ale nie niestety nie potwierdzono jego skuteczności w badaniach. Jeżeli decydujemy się spróbować tego leku musimy pamiętać, aby dawać go przy każdym karmieniu i w dużej dawce, a w przypadku braku poprawy w miarę szybko z niego zrezygnować. Pamiętaj, że simetykon nie posiada rejestracji do stosowania u noworodków, należy używać go u dzieci powyżej 28. dnia życia.

Laktaza

Podawanie enzymu laktazy ma swoje uzasadnienie, jeżeli problemy niemowlaka wynikają z nietolerancji laktozy. Jest to substancja, która rozkłada laktozę (cukier zawarty w mleku) do dwóch prostszych związków, czyli glukozy i galaktozy. Mleko matki zawsze zawiera laktazę, nawet jeżeli jest ona na diecie bezlaktozowej. Podobnie jak w przypadku simetykonu nie udowodniono w badaniach skuteczności preparatów zawierających laktazę w łagodzeniu kolki niemowlęcej. Oczywiście jako rodzic nie jesteś w stanie stwierdzić czy Twój maluszek ma nietolerancję laktozy, dlatego w sytuacji, gdy jest on karmiony mlekiem modyfikowanym nie zaszkodzi spróbować przez kilka dni tego typu leków.

Jakie są największe mity i przekonania związane z kolką niemowlęcą?

Jak w większości problemów zdrowotnych zawsze istnieje kilka lub kilkanaście mitów związanych z leczeniem lub zalecanym postępowaniem. Chciałbym w tym miejscu podkreślić kilka najważniejszych, które dotyczą kolki niemowlęcej.

Kolka niemowlęca – wpływ preparatów ziołowych

Zastosowanie preparatów ziołowych, a szczególnie herbatek z kopru obecnie nie jest zalecane w żadnym przypadku kolki niemowlęcej. Olej z nasion kopru przede wszystkim nie ma udowodnionej naukowo skuteczności terapeutycznej, a dodatkowo może mieć szkodliwy wpływ na mały organizm dziecka. Dlaczego? Zawiera bowiem substancje o działaniu estrogennym, czyli podobnym do tego, jaki wywierają żeńskie hormony płciowe. Dodatkowym argumentem podważającym skuteczność tzw. ziołowych herbatek jest fakt, że nie należy dodatkowo poić niemowląt przed ukończeniem 6. miesiąca życia.

Wykorzystanie generatora szumów

Wykorzystywanie różnego rodzaju szumu w celu uspokojenia dziecka jest w dość popularne wśród zmęczonych i bezradnych rodziców. Idea jest w sumie warta uwagi, ponieważ ów szum ma zapewniać maluchowi wrażenia i otoczenie podobne do tego, w którym znajdowało się będąc w macicy. Jednak ten rodzaj działania nigdy nie został potwierdzony w żadnych badaniach. Dodatkowo częste generowanie szumów i hałasu może negatywnie wpływać na rozwój dziecka. Nie polecam takiego postępowania, ponieważ jako rodzice możemy istotnie przyczynić się do zaburzeń np. rozwoju mowy czy narządu słuchu. A jeżeli jako rodzic chcesz spróbować mimo wszystko tej metody, zadbaj o to, aby źródło szumu znajdowało się minimum 2 metry od niemowlaka i używaj go przez krótki czas.

Rezygnacja z karmienia piersią i dieta eliminacyjna

Przekonanie, że kolka niemowlęca wynika z tego, co zjadła mama jest przekazywane z pokolenia na pokolenie. Nie twierdzę, że w radach udzielanych przez nasze babcie czy ciocie nie ma żadnej troski i są one wyrażane w dobrej wierze. Prawda jest jednak tak, że unikanie w diecie warzyw strączkowych, sałaty, kapusty czy potraw smażonych nie ma zbyt dużego wpływu na rozwój kolki u niemowlaka. Ważna jest natomiast całościowa dieta matki, szczególnie jeżeli karmi piersią. Nie nazywałbym jej w ogóle dietą, a raczej zbilansowanym żywieniem. Mama według mnie powinna jeść wszystko i w zdrowych proporcjach. Możemy oczywiście zwrócić uwagę na obecność dużej ilości alergenów w diecie (np. orzechów, nabiału, jaj kurzych czy pszenicy), ale warto każdą eliminację omówić z lekarzem i wewnętrznym instynktem rodzicielskim. Dużym błędem jest natomiast rezygnowanie przez matkę z karmienia piersią, odstawienie naturalnego pokarmu w znaczącej większości sytuacji nie sprawi, że kolka zniknie.

Rozpoznawanie kolki niemowlęcej wyłącznie na podstawie reguły trójek

Pisałem już o tym powyżej przy okazji rozpoznawania kolki. Obecnie panuje pogląd, że nie ma wystarczających dowodów, aby czekać aż trzy tygodnie na rozpoznanie kolki, jak również maluch nie musi płakać ponad trzy godziny. Warto, zamiast fiksować się na liczbach poszukiwać i wykluczyć inne powody, dla których dziecko może być niespokojne i starać się temu zaradzić.

Kolka niemowlęca – kilka najczęstszych błędów rodziców

Podstawowym błędem popełnianym przez rodziców dziecka jest traktowanie kolki niemowlęcej jak każdej innej choroby. Ten wpis zacząłem jednak o tego, że kolka nie jest chorobą. To proces fizjologiczny, w którym układ pokarmowy dziecka dojrzewa i uczy się tego jak prawidłowo funkcjonować w przyszłości. Ten proces jak każdy inny potrzebuje czasu, a przede wszystkim cierpliwości i zrozumienia rodziców. Inne błędy opiekunów wynikają pośrednio z opisanego powyżej założenia, że niemowlę jest chore i trzeba natychmiast mu pomóc. Czego zatem jako rodzice nie powinniśmy robić? Przygotowałem krótką listę zaleceń:

• Nie podawaj dziecku kilku leków jednocześnie, nie sprawdzając, czy to w ogóle działa.
• Nie kontynuuj żadnego leku, gdy zauważysz, że działa słabo lub wcale.
• Nie zaczynaj leczenia kolki od wizyty w aptece – spróbuj raczej metod niefarmakologicznych.
• Nie denerwuj się i nie traktuj pojawiającej się kolki jako Twojej porażki rodzicielskiej.

Kolka niemowlęca – podsumowanie

Podsumowując temat kolki u niemowląt chcę Ci przypomnieć przede wszystkim to, że dziecko potrzebuje czasu, aby przystosować się do życia w otaczającym świecie. Kolka to nie choroba, a dziecku, które ma kolkę nie dzieje się żadna krzywda. Oczywiście ma duży dyskomfort, którego źródłem jest nieprawidłowo pracujący, nieprzystosowany malutki brzuszek. Mając tę wiedzę jako rodzic możesz dołożyć wszelkich starań, aby wspólnie z nim przejść ten okres życia. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości to porozmawiaj z pediatrą lub daj mi znać, postaram się godnie go zastąpić. Na koniec mała prośba ode mnie, jeśli wszystko, co napisałem jest dla Ciebie jasne to może podzielisz się tą wiedzą z innymi rodzicami w Twoim otoczeniu. Wiedza i zrozumienie tematu pozwala nam rodzicom jeszcze lepiej wspierać nasze dzieci. Wielkie dzięki za przeczytanie tego wpisu do końca, a wszystkim rodzicom płaczących maluszków życzę wiele wytrwałości i siły!