Infekcje dróg oddechowych u dzieci

Infekcje dróg oddechowych u dzieci to problem, który dotyka każdego rodzica. Dzieci, ze względu na odmienną w stosunku do dorosłych budowę układu oddechowego oraz nie do końca rozwinięty układ odpornościowy (szczególnie w młodszym wieku) są bardziej narażone na różnego rodzaju infekcje dróg oddechowych. Mogą one wpływać na ogólny stan zdrowia i samopoczucie dziecka, prezentując się jako gorączka, kaszel, katar, ale też jako poważne objawy ogólne pod postacią duszności czy niewydolności oddechowej wymagających pilnej hospitalizacji. W tym wpisie chciałbym przedstawić Ci najczęstsze infekcje dróg oddechowych u dzieci, ich objawy, leczenie, a także niezbędną profilaktykę.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jak często i u kogo częściej występują infekcje dróg oddechowych?
• Jakie patogeny najczęściej powodują infekcje dróg oddechowych?
• Co to jest przeziębienie?
• Czym różni się zapalenie oskrzeli od zapalenia oskrzelików?
• Jakie są najważniejsze fakty związane z zapaleniem płuc u dzieci?

Infekcje dróg oddechowych – jak często i u kogo częściej występują

Tak naprawdę trudno określić to, jak często występują infekcje dróg oddechowych u dzieci, ponieważ nie prowadzi się w Polsce takiego nadzoru epidemiologicznego. Wiemy jednak, że średnio u dziecka rozpoznaje się około 8 – 10 takich infekcji rocznie. Najczęściej występują one w okresie jesienno-zimowym, szczególnie gdy dziecko jest młodsze, ma więcej starszego rodzeństwa oraz uczęszcza do placówki opiekuńczej (żłobki, kluby malucha, przedszkola). Dodatkowo możemy wskazać konkretne czynniki ryzyka zwiększające ryzyko wystąpienia takich infekcji – wśród nich czynniki środowiskowe oraz indywidualne, zależne od dziecka.

Czynniki środowiskowe to:

• wilgoć
• przeludnienie
• narażenie na dym papierosowy

Czynniki indywidualne to m.in.:

• płeć męska
• wcześniactwo
• choroby przewlekłe: niedobór odporności, choroby płuc, wady serca
• nieprawidłowa dieta

Ponadto, w przypadku infekcji wywołanych wirusem RSV (o którym mowa poniżej) zidentyfikowano dodatkowe czynniki ryzyka, takie jak: niska masa urodzeniowa dziecka, atopia w wywiadzie oraz brak karmienia piersią.

Jakie drobnoustroje najczęściej powodują infekcje dróg oddechowych?

W znakomitej większości przypadków infekcje dróg oddechowych powodowane są przez wirusy. Najczęściej są to wirusy z rodzin:

• pikornawirusów (rynowirusy)
• adenowirusów
• koronawirusów
• paramyksowirusów (wirus paragrypy)
• ortomyksowirusów (wirus grypy)

Ponadto, w wyniku nadkażenia u dziecka, które choruje na wirusową infekcję dróg oddechowych, patogenami tymi będą bakterie. W przypadku dróg oddechowych będą to najczęściej:

• Streptococcus pneumoniae
• Haemophilus influenzae
• Bordetella pertussis
• tak zwane bakterie atypowe: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae

Rzadziej, zdarza się, że są one również pierwotną przyczyną zakażeń dróg oddechowych. Oprócz tego czasami przyczyną mogą być zakażenia grzybicze, ale występują one przede wszystkim u dzieci z niedoborem odporności.

Przeziębienie, czyli choroba przeziębieniowa

Najczęstszą infekcją górnych dróg oddechowych u dzieci jest wirusowe zapalenie nosogardła, znane potocznie pod nazwą przeziębienia. Jest to stan zapalny błony śluzowej nosogardła i zatok przynosowych (w zależności od wieku dziecka, ponieważ zatoki w tej grupie pacjentów nie wykształcają się równomiernie).

Najczęstsze objawy i rozpoznanie przeziębienia

Do najczęściej występujących objawów przeziębienia zaliczamy:

• nieżyt nosa – katar, uczucie zatkanego nosa, kichanie,
• zapalenie gardła – ból, zaczerwienie, trudności w przełykaniu,
• ogólne uczucie osłabienia, ból głowy, ból mięśni, stan podgorączkowy (bardzo rzadko gorączka),
• zapalenie spojówek – szczególnie w przypadku, gdy przyczyną są adenowirusy,
• wysypka – szczególnie w przypadku, gdy przyczyną są adenowirusy lub enterowirusy.

Musisz wiedzieć, że w przypadku kataru często powielanym mitem, który należy obalić jest to, że wydzielina gęsta, żółtozielona czy ropna jest dowodem infekcji bakteryjnej. Katar o takiej charakterystyce nie oznacza również konieczności stosowania antybiotykoterapii.

Rozpoznanie opiera się na podstawie rozmowy z rodzicami pacjenta (lub samym pacjentem) oraz badaniu fizykalnym. Nie ma konieczności przeprowadzania dodatkowej diagnostyki ze względu na samoograniczający się oraz łagodny przebieg choroby – jedynymi wyjątkami są względy epidemiologiczne czy hospitalizacja.

Jak leczyć przeziębienie u dzieci?

Leczenie obejmuje przede wszystkim nawodnienie oraz odpoczynek. Możesz rozważyć preparaty jeżówki oraz pelargonii afrykańskiej, ale większość z nich zarejestrowana jest dla dzieci po 3. roku życia, a niektóre nawet po 12. roku życia. W przypadku nasilonych objawów utrudniających dziecku codzienne funkcjonowanie (np. karmienie) zalecany jest izotoniczny roztwór NaCl do nosa w postaci aerozolu lub inhalacji albo leki obkurczające, a tym samym zmniejszające przekrwienie błony śluzowej nosa i zatok, jednak musisz zwrócić uwagę na rejestrację preparatów, w zależności od wieku dziecka. Oprócz tego zapamiętaj najważniejsze zasady:

• Leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych powinniśmy użyć w przypadku bólu i gorączki, a nie profilaktycznie.
• Stosowanie leków przeciwkaszlowych u dzieci jest uzasadnione tylko w nielicznych przypadkach. Jeśli kaszel utrudnia sen możesz podać dziecku (powyżej 1 r.ż.) wieczorem przed spaniem pojedynczą dawkę miodu lub zastosować olejki eteryczne.
• Zadbaj również o odpowiednią wilgotność i temperaturę w pokoju, w którym dziecku śpi – optymalnie 18 – 20 °C.
• Witamina C jest nieskuteczna.

Dodatkowo pamiętaj, że te zalecenia będą podobne także dla pozostałych infekcji dróg oddechowych.

Ostre zapalenie gardła i migdałków

Zapalenie gardła u dzieci może być spowodowane zarówno wirusami, jak i bakteriami, jednak najczęstszą przyczyną u dzieci jest paciorkowiec Streptococcus pyogenes. Z tego powodu często używamy nazwy paciorkowcowe zapalenie gardła. Zapalenie wywołane przez tę bakterię występuje najczęściej pomiędzy 5., a 15. rokiem życia. Zazwyczaj u dzieci poniżej 5. r.ż. infekcja o podobnym przebiegu ma inną przyczynę.

Objawy obejmują:

• ból gardła, trudności w połykaniu
• gorączka (często wysoka – do 40°C)
• ból głowy
• nudności i wymioty, ból brzucha (bardzo często u dzieci)
• żywoczerwone gardło, migdałki podniebienne z białymi nalotami, język koloru malinowego
• wyraźnie wyczuwalne – powiększone węzły chłonne w okolicy szyi
• BRAK kataru i kaszlu

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o gorączce u dzieci to koniecznie zajrzyj 👉 tutaj.

Rozpoznanie i leczenie ostrego zapalenia gardła i migdałków

Rozpoznanie stawiamy na podstawie wywiadu lekarskiego oraz badania pacjenta. Czasem możemy rozważyć wykonanie wymazu z gardła oraz użycie tzw. szybkich testów antygenowych. U dzieci może mieć to mniejsze znaczenie, ponieważ czasami potrzebny jest dodatkowo posiew wymazu z gardła i migdałków. Ostateczną decyzję związaną z przeprowadzeniem konkretnej diagnostyki podejmuje lekarz na podstawie całokształtu zebranego wywiadu oraz przeprowadzonego badania przedmiotowego.

W przypadku paciorkowcowego zapalenia gardła stosujemy antybiotykoterapię celowaną wraz z leczeniem objawowym, które nie różni się istotnie od tego opisanego powyżej przy przeziębieniu. Ponadto, szczególnie w początkowym etapie choroby, warto wyposażyć się w miejscowo działające preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne – w zależności od wieku dziecka do ssania lub w postaci aerozolu.

Infekcje dróg oddechowych u dzieci – zapalenie krtani

Najczęściej mamy do czynienia z dwoma rodzajami infekcji krtani – ostrym podgłośniowym zapaleniem krtani oraz zapaleniem nagłośni. Po wprowadzeniu powszechnych szczepień przeciwko Haemophilus influenzae wiele lat temu zapalenie nagłośni, o dużo cięższym przebiegu spotykamy niezwykle rzadko.

Więcej informacji o tej chorobie znajdziesz 👉 tutaj.

Ostre podgłośniowe zapalenie krtani

Ten rodzaj infekcji dróg oddechowych pojawia się najczęściej pomiędzy 6. miesiącem życia a 5. rokiem życia, częściej u chłopców. Charakterystyczne są początkowo typowe objawy przeziębienia, chrypka, po których następują bardzo charakterystyczne objawy oddechowe, takie jak:

• szczekający kaszel (nazwa nie jest przypadkowa, ponieważ przypomina on rzeczywiście szczekanie psa)
• duszność w czasie wdechu
• świst krtaniowy (stridor)

Objawy te pojawiają się najczęściej w godzinach nocnych, wybudzają dziecko ze snu i są istnym koszmarem dla rodziców. W przypadku bardzo nasilonych objawów może dołączyć się sinica, niepokój, a nawet zaburzenia świadomości u dziecka.

Jak nie stracić głowy przy napadzie duszności związanym z zapaleniem krtani

Postępowanie rodziców powinno zależeć od stopnia nasilenia objawów, jednak w każdym przypadku najważniejsza jest bezpośrednia i szybka reakcja. Pamiętaj, że dziecko również będzie przestraszone taką sytuacją z powodu nagłych objawów, czyli napadowego kaszlu, trudności w wykonaniu wdechu czy uczucia duszności. Każdy rodzic musi pamiętać, że konieczne jest stworzenie bezpiecznej, wyciszającej atmosfery (przytulenie, mówienie do dziecka). Zwykle zalecamy się oddychanie zimnym, suchym powietrzem. Należy odpowiednio ubrać dziecko, otworzyć okno, wyjść na balkon lub przed dom, albo po prostu otworzyć zamrażarkę. Daje to poczucie oddychania „świeżym powietrzem”, tym samym uspokajając dziecko. Ciekawostką jest, że takie postępowanie jest powszechnie stosowane i w mojej opinii skuteczne, pomimo że nie zostało uznane za skuteczne w badaniach klinicznych. Musisz również pamiętać, że jeżeli objawy nie ustępują to należy udać się niezwłocznie na konsultację lekarską, a w przypadku ich nasilenia, pojawienia się sinicy czy zaburzeń świadomości należy wezwać pogotowie.

Lekarz może zadecydować o kontynuacji leczenia w warunkach domowych lub wskazać na konieczność hospitalizacji. W leczeniu stosuje się najczęściej glikokortykosteroidy (wziewnie, doustnie lub domięśniowo – u dzieci ostatni sposób wykorzystuje się bardzo rzadko), czasami może zaistnieć konieczność podania adrenaliny w nebulizacji. Zwróć uwagę, że w ostrym podgłośniowym zapaleniu krtani zwykle nie ma konieczności stosowania antybiotyków, ponieważ nie działają one skutecznie na wirusy. Na szczęście objawy ustępują zwykle do 48 godzin.

Infekcje dróg oddechowych u dzieci – zapalenie oskrzeli

Ostre zapalenie oskrzeli to kolejna infekcja dróg oddechowych powodowana w większości przypadków (ponad 90%) przez wirusy. Dotyczy dzieci w każdym wieku, chociaż u dzieci najmłodszych częściej spotyka się zapalenie oskrzelików, o czym przeczytasz poniżej.

Główne objawy zapalenia oskrzeli to:

• kaszel,
• stany podgorączkowe (rzadziej gorączka),
• świszczący oddech, czasami duszność wydechowa (w odróżnieniu od podgłośniowego zapalenia krtani z dominacją duszności wdechowej).

Rozpoznanie opiera się ponownie na wywiadzie oraz badaniu pacjenta. Badanie w tym przypadku jest niezwykle istotne, ponieważ po osłuchaniu dziecka ostre zapalenie oskrzeli możemy podzielić dalej na obturacyjne i nieobturacyjne, co prowadzi do zastosowania odpowiedniego leczenia.

Leczenie zapalenia oskrzeli

Jeśli nie stwierdzi się obturacji, czyli niejako obkurczenia, utrudnienia przepływu przez drogi oddechowe to leczenie objawowe opisane wyżej pozostaje bez zmian. Jeżeli lekarz rozpozna obturację to zwykle zachodzi konieczność, aby zastosować różne leki w postaci wziewnej.

Więcej o lekach wziewnych stosowanych w infekcjach dróg oddechowych u dzieci przeczytasz 👉 tutaj.

Pamiętaj, że lekarz powinien dobrać odpowiednie preparaty w zależności od prezentowanych objawów oraz obecnych zmian osłuchowych. Z tego powodu nie należy stosować leków wziewnych na własną rękę, na przykład pozostałych po poprzedniej infekcji lub tych, które stosuje rodzeństwo, bo prezentuje pozornie podobne objawy. W przypadku znacznie nasilonej duszności zazwyczaj wskazana jest hospitalizacja.

Istotnym faktem w przypadku tej infekcji, który warto nawet zapisywać (na przykład w Książeczce Zdrowia Dziecka) jest nie tylko sama jej obecność, ale też charakter (z obturacją/bez obturacji) oraz częstość występowania. U dzieci do 5. roku życia, u których wystąpią trzy epizody ostrego zapalenia oskrzeli z obturacją i udokumentowaną poprawą po zastosowaniu leków rozszerzających oskrzela lub jeden ciężki epizod wymagający hospitalizacji można wstępnie rozpoznać astmę wczesnodziecięcą, co zazwyczaj oznacza konieczność stosowania leczenia przewlekłego, aby nie doprowadzać do kolejnych zaostrzeń (czyli kolejnych obturacji).

Czym jest zapalenie oskrzelików?

Główną przyczyną zapalenia oskrzelików jest wirus RSV (ang. Respiratory Syncytial Virus). U większości dzieci infekcja przebiega łagodnie, a konieczność hospitalizacji dotyczy tylko 1-2% z nich (szczególnie tych z czynnikami ryzyka wymienionymi we wstępie artykułu).

Objawy zapalenia oskrzelików RSV u dzieci to:

• Kaszel i katar: dzieci z zapaleniem oskrzelików często wykazują objawy podobne do przeziębienia, takie jak kaszel, katar i kichanie. Kaszel zazwyczaj początkowo jest suchy, po 2-3 dniach zmieniając charakter na mokry, powodujący trudność w odkrztuszeniu wydzieliny.
• Trudności w oddychaniu: duszność, przyspieszony oddech, poruszanie skrzydełkami nosa, postękiwania, męczliwość przy karmieniu, przerywanie karmienia, uruchomienie dodatkowych mięśni oddechowych (wciąganie międzyżebrzy, wciąganie dołka jarzmowego nad mostkiem, wciąganie dołków nad i podobojczykowych).
• Gorączka: podobnie jak w przypadku innych infekcji wirusowych, RSV również może powodować wzrost temperatury ciała u dziecka (od stanu podgorączkowego po wysoką gorączkę).
• Apatia: dzieci z zakażeniem RSV są często ospałe, mniej aktywne niż zwykle, a także mogą odmawiać jedzenia.

W przypadku podejrzenia zapalenia oskrzelików RSV konieczna jest także konsultacja z pediatrą. Lekarz po zbadaniu dziecka może zlecić badania dodatkowe, takie jak wymaz z nosa/gardła (szybki test antygenowy), aby potwierdzić diagnozę. Test nie jest jednak niezbędny, ponieważ nie zmienia postępowania – jest to kolejna z infekcji wirusowych, którą leczy się jedynie objawowo. Rzadko również istnieją wskazania do wykonywania RTG klatki piersiowej.

Jak wygląda leczenie zapalenia oskrzelików?

Przede wszystkim musimy zadbać o dokładne, ale delikatne oczyszczanie nosa z zalegającej wydzieliny oraz chłodne i nawilżone powietrze w pokoju, w którym dziecko śpi (ponownie, optymalnie 18-20°C). Zwykle nie zaleca się stosowania żadnych leków wziewnych, poza ewentualnie inhalacjami z izotonicznej soli fizjologicznej (0,9% NaCl) celem nawilżenia dróg oddechowych. Czasem można zastosować tzw. hipertoniczny, czyli bardziej stężony (3%) roztwór soli. Nie jest to jednak rutynowe działanie, szczególnie jeśli dziecko leczymy ambulatoryjnie, a lekarz nie ma nad tym leczeniem bezpośredniej kontroli. W sytuacji, gdy przebieg choroby jest ciężki lub istnieją indywidualne wskazania, lekarz może zadecydować o hospitalizacji, szczególnie u najmłodszych dzieci. Takie postępowanie stwarza możliwości stałego monitorowania parametrów życiowych, oceny klinicznej pacjenta, jak i zastosowanie tlenoterapii. W rzadkich przypadkach, przede wszystkim u dzieci z czynnikami ryzyka, możliwe jest wystąpienie niewydolności oddechowej i konieczność przyjęcia do Oddziału Intensywnej Terapii.

Podobnie jak przy zapaleniu oskrzeli z obturacją u starszych dzieci, tak również w przypadku zapalenia oskrzelików o etiologii RSV warto odnotować ten fakt, ponieważ po przebyciu tego zapalenia występuje zwiększone ryzyko wystąpienia kolejnej obturacji oskrzeli do około 13. miesiąca życia dziecka.

Zapalenie płuc

Zapalenia płuc to bardzo niejednorodna i szeroka grupa infekcji dolnych dróg oddechowych, gdzie czynniki powodujące zapalenie, jak i objawy mogą istotnie różnić się w zależności od wieku dziecka. Musisz wiedzieć, że dwoje dzieci z tym samym rozpoznaniem zapalenia płuc może mieć skrajnie różne objawy, wymagające zastosowania całkowicie odmiennego leczenia. Najczęstsze przyczyny zapaleń płuc u dzieci są różne w zależności od wieku. Szczegóły znajdziesz w poniższej tabeli.

WIEK DZIECKA	Drobnoustroje wywołujące zapalenie płuc
0 dni – 21 dni życia	Paciorkowce grupy B Enterobacteriaceae Cytomegalowirus (CMV) Listeria monocytogenes
22 dni życia – 3. miesiąc życia	Chlamydia trachomatis wirus RSV wirus paragrypy Streptococcus pneumoniae Bordetella pertussis Staphylococcus aureus
4. miesiąc życia – 4. rok życia	wirus RSV wirusy grypy i paragrypy adenowirusy, rinowirusy Streptococcus pneumoniae Haemophilus influenzae Mycoplasma pneumoniae
5. – 15. rok życia	Streptococcus pneumoniae Mycoplasma pneumoniae Chlamydophila pneumoniae

Zwróć uwagę, że główną przyczyną zapaleń płuc u dzieci pomiędzy 4. miesiącem życia a 4. rokiem życia są wirusy. Oznacza to, że nie każde zapalenie płuc (a szczególnie w tej grupie wiekowej, u w pełni zaszczepionego dziecka) trzeba leczyć antybiotykami.

Najczęstsze objawy zapalenia płuc

Objawy zapalenia płuc u dzieci to:

• Kaszel: suchy lub mokry może być jednym z pierwszych, ale też jedynym objawem.
• Gorączka: wysoka nie zawsze wiąże się z przyczyną bakteryjną, ale w przypadku bakteryjnych zapaleń płuc zazwyczaj jest wysoka, z dreszczami. Może być jedynym objawem zapalenia płuc.
• Problemy z oddychaniem: przyspieszone oddychanie, trudności w oddychaniu, duszność, świszczący oddech.
• Ból w klatce piersiowej lub ból brzucha: dziecko może skarżyć się na ból w okolicy klatki piersiowej lub brzucha o niecharakterystycznej lokalizacji – czasem może to być jedyny objaw infekcji.
• Apatia: ogólne osłabienie, zmęczenie i utrata apetytu.
• Ból głowy: szczególnie w przypadku zapaleń płuc wywołanych przez bakterie atypowe
• Zmiana koloru skóry: może wystąpić sinica, a jeśli występuje to najczęściej w okolicach ust i paznokci.

W przypadku podejrzenia zapalenia płuc u dziecka konieczna jest konsultacja z lekarzem. Przeprowadza on wywiad, bada pacjenta i może zlecić dodatkowe badania laboratoryjne oraz RTG klatki piersiowej, jednak wykonanie tych badań nie jest konieczne do postawienia diagnozy zapalenia płuc. Co więcej, u dziecka leczonego w warunkach ambulatoryjnych, zdjęcie RTG klatki piersiowej w przypadku podejrzenia zapalenia płuc, nie jest rekomendowane.

Zapalenie płuc u najmłodszych dzieci

Dzieci w najmłodszej grupie wiekowej, szczególnie do 6. m.ż., ale przede wszystkim noworodki mogą prezentować bardzo niecharakterystyczne objawy, które zupełnie nie przypominają objawów infekcji dróg oddechowych. W tej grupie pacjentów zwrócić uwagę należy na objawy takie jak:

• niechęć do ssania, trudności w karmieniu, częste przerywanie karmienia
• brak apetytu
• drażliwość lub apatia
• ospałość, brak wybudzania się do karmienia

Wszystkie wyżej wymienione objawy stanowią tzw. czerwone flagi i zmuszają rodzica do zgłoszenia się z dzieckiem do pilnej konsultacji lekarskiej.

Jak wygląda leczenie zapalenia płuc

Leczenie zapalenia płuc u dzieci zazwyczaj, choć nie zawsze obejmuje antybiotykoterapię. Oprócz tego równie ważne jest leczenie wspomagające, czyli objawowe takie jak:

• odpoczynek,
• obfite nawodnienie,
• leczenie przeciwgorączkowe,
• leczenie wspomagające wykrztuszanie wydzieliny – o jego włączeniu decyduje lekarz, ponieważ zależy ono od wieku dziecka, objawów oraz fazy choroby.

Oczywistym jest jak w przypadku każdej infekcji dróg oddechowych u dziecka, zakaz palenia papierosów (w tym e-papierosów) w jego otoczeniu. W niektórych przypadkach konieczna może być hospitalizacja, która daje możliwość pilnego poszerzenia diagnostyki, oceny ewentualnych powikłań czy zastosowania tlenoterapii.

Infekcje dróg oddechowych u dzieci – profilaktyka

Aby chronić dzieci przed infekcjami dróg oddechowych, należy stosować kilka podstawowych zasad:

1. Realizacja szczepień przeciwko chorobom zakaźnym (szczególnie pneumokokom, grypie, SARS-CoV-2 oraz RSV – ostatnie aktualnie możliwe u osób po 60. r.ż. i kobiet w ciąży, co ma znaczenie również dla dzieci).
2. Regularne mycie rąk.
3. Unikanie kontaktu z chorymi osobami lub jego ograniczenie poprzez noszenie maseczek ochronnych.
4. Utrzymanie zdrowego stylu życia, w przypadku dzieci regularny, codzienny, niezależny od pogody ruch oraz pełnowartościowa dieta.

Niewątpliwie są to kluczowe aspekty zapobiegania infekcjom dróg oddechowych.

Infekcje dróg oddechowych u dzieci – podsumowanie

Infekcje dróg oddechowych u dzieci to poważny problem zdrowotny, który z powodu częstości swojego występowania wymaga uwagi i staranności zarówno ze strony personelu medycznego, jak i rodziców. Działania profilaktyczne, wczesne rozpoznawanie objawów oraz adekwatne działanie w przypadku infekcji mogą znacząco przyczynić się do utrzymania zdrowia dzieci i zapobiegania powikłaniom. W razie wątpliwości dotyczących zdrowia dziecka zawsze warto skonsultować się z lekarzem, aby uzyskać odpowiednie leczenie, pomoc i wsparcie.

Treść artykułu opracował lek. Bartosz Siewert.

---

Jeżeli masz ochotę na więcej medycznej wiedzy zajrzyj do innych źródeł opisanych poniżej:

1. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. 👉 LINK tutaj.
2. Infekcje dróg oddechowych u dzieci. 👉 LINK tutaj.
3. Choroba przeziębieniowa (przeziębienie) w Interna Szczeklika 2023, Kraków. 👉 LINK tutaj.
4. Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina) w Interna Szczeklika 2023, Kraków. 👉 LINK tutaj.
5. Shi T, Balsells E, Wastnedge E i wsp. Risk factors for respiratory syncytial virus associated with acute lower respiratory infection in children under five years: Systematic review and meta-analysis. J Glob Health. 2015 Dec;5(2):020416. doi: 10.7189/jogh.05.020416 👉 LINK tutaj.