Zapalenie ucha u dzieci

Zapalenie ucha u dzieci jest częstym problemem zdrowotnym. Jestem ciekawy jak często Twoje dziecko wymawia te mrożące krew w żyłach słowa – „boli mnie ucho”? Ale jak to? Znowu? Dopiero co skończyliście antybiotyk na zapalenie ucha! Czy to w ogóle możliwe? Jeżeli powyższe pytania często krążą Ci w głowie zachęcam do przeczytania tego artykułu do końca.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jakie są najczęstsze przyczyny zapaleń ucha u dzieci.
• Jakie są rodzaje zapalenia ucha i w jaki sposób różnicować objawy.
• Dlaczego nie każda infekcja ucha powinna być leczona antybiotykiem i co to jest strategia „watchful waiting”?
• Jak zapobiegać zapaleniom ucha i utrzymać higienę uszu u dzieci.
• Kiedy częste infekcje ucha powinny być powodem do niepokoju.

Zapalenie ucha u dzieci

Zapalenie ucha należy do najczęstszych chorób infekcyjnych wieku dziecięcego. U niemowląt i dzieci do 6. rż. występuje dużo częściej niż u dzieci starszych oraz dorosłych. W 90% przypadków zapalenie ucha występuje w czasie infekcji górnych dróg oddechowych.

Warto wiedzieć, że u dzieci infekcje uszu są dość powszechne. Wynika to z faktu, że ich drogi oddechowe i ucho środkowe są ze sobą połączone przez trąbkę słuchową. U dorosłych trąbka słuchowa jest dwa razy dłuższa niż u niemowląt. Nawet kiedy maluch cierpi na zwykłe przeziębienie, wirusy i bakterie mogą przenikać przez trąbkę i spowodować stan zapalny w uchu środkowym.

Dlaczego zapalenia ucha u dzieci występują częściej

Podstawowym czynnikiem, który powoduje częstsze występowanie infekcji uszu u dzieci są opisane powyżej różnice anatomiczne w budowie trąbki słuchowej. Jest ona krótka, szeroka i poziomo ustawiona, przez co stanowi łatwiejszą drogę dla bakterii i wirusów znajdujących się w drogach oddechowych.

Inne powody zwiększonego występowania chorób uszu u dzieci to:

• częste infekcje górnych dróg oddechowych,
• skłonność do wymiotów i ulewania (refluks żołądkowo – przełykowy),
• stany upośledzające drożność nosa i powodujące dysfunkcję trąbek słuchowych – najczęściej przerost migdałka gardłowego, czyli tzw. trzeciego migdałka, ale także skrzywienie przegrody nosa oraz przewlekłe zapalenie zatok przynosowych.
• brak karmienia piersią lub karmienie krócej niż 3 miesiące,
• uczęszczanie do żłobka lub przedszkola,
• przedłużone używanie smoczków,
• różnego rodzaju alergie,
• niedobory odporności i predyspozycje genetyczne,
• narażenie na dym tytoniowy

Jakie drobnoustroje najczęściej powodują zapalenie ucha u dzieci

Zapalenie ucha środkowego u dzieci jest często wynikiem złożonej interakcji między wirusami i bakteriami. Zdarza się, że wirusy takie jak adenowirusy, rynowirusy czy wirusy grypy i paragrypy, stanowią pierwszy cios dla układu odpornościowego dziecka. Ich atak zwiększa ryzyko nadkażenia bakteryjnego nawet trzy- lub czterokrotnie! W praktyce oznacza to, że wirusy mogą przygotowywać grunt dla bakterii, które już wcześniej mogły przebywać w nosogardle malucha.

Najważniejsze jest to, że aż 66% przypadków zapalenia ucha środkowego ma charakter mieszany, czyli zarówno wirusy, jak i bakterie biorą udział w procesie infekcji. To nic innego, jak swoisty duet szkodników, który potrafi efektywnie zaszkodzić zdrowiu naszych pociech.

Jeśli chodzi o bakterie, to najczęściej spotykane są:

• Streptococcus pneumoniae,
• Haemophilus influenzae,
• Moraxella catarrhalis.

Te „zdolne” bakterie, najczęściej już obecne w nosogardle dziecka, potrafią wykorzystać osłabienie organizmu spowodowane wirusami i przyspieszyć rozwój zapalenia ucha środkowego.

Pomimo tego, warto wiedzieć, że izolowane zakażenia, czyli te wywołane wyłącznie przez bakterie lub wirusy, zdarzają się zdecydowanie rzadziej. Większość przypadków zapalenia ucha środkowego u dzieci to efekt „współpracy” między wirusami i bakteriami, co czyni ten proces bardziej złożonym i wymagającym ścisłej obserwacji ze strony rodziców.

Najczęstsze rodzaje zapalenia ucha u dzieci

Ostre zapalenie ucha środkowego

Zapalenie ucha środkowego to jedno z najbardziej typowych schorzeń, z którymi spotykają się rodzice małych dzieci. To choroba, której źródłem są najczęściej bakterie lub wirusy przenoszące się z górnych dróg oddechowych, o których napisałem w poprzednim akapicie. Najwięcej przypadków tej choroby dotyczy dzieci w wieku między od 6. do 18. miesiąca życia. Warto podkreślić, że po ukończeniu 7. roku życia częstość tego rodzaju infekcji istotnie się zmniejsza. Z uwagi na to, że jest to najczęstszy rodzaj zapalenia ucha u dzieci, chciałbym poświęcić temu zagadnieniu najwięcej miejsca w tym wpisie.

Rozlane zapalenie ucha zewnętrznego

Rozlane zapalenie ucha zewnętrznego, inaczej nazywane „uchem pływaka”, to schorzenie obejmujące skórę przewodu słuchowego zewnętrznego, które dotyczy głównie starszych dzieci i dorosłych. Ucho zewnętrzne tworzą małżowina uszna oraz przewód słuchowy, który kończy się cienką błoną, którą nazywamy błoną bębenkową. Zasadniczą funkcją błony bębenkowej jest odbieranie fal dźwiękowych i przenoszenie ich na kosteczki słuchowe znajdujące się w uchu środkowym. W przewodzie słuchowym znajdują się liczne gruczoły łojowe i woszczynowe, które odpowiadają za tworzenie się woskowiny. Bardzo często nadmiar tej woskowiny, a właściwie chęć jej dokładnego usunięcia sprzyja powstawaniu tego rodzaju infekcji. Uszkodzenie skóry w wyniku drapania, grzebania patyczkiem są jednymi z częstszych przyczyn. Równie często jest to rezultat zbyt długiego kontaktu skóry ucha z wilgocią, na przykład podczas częstego kąpania lub długotrwałego pływania.

Wysiękowe zapalenie ucha

Ten rodzaj zapalenia charakteryzuje się obecnością płynu w obrębie ucha środkowego za nieuszkodzoną błoną bębenkową. Choroba występuje głównie u dzieci do ukończenia 10. roku życia. Najczęstszą przyczyną jest zablokowanie ujścia trąbki słuchowej przez przerośnięty migdałek gardłowy. U części małych pacjentów ten rodzaj zapalenia jest niejako powikłaniem po przejściu ostrej infekcji górnych dróg oddechowych lub wcześniejszego ostrego zapalenia ucha środkowego. Długo zalegająca wydzielina w uchu środkowym często powoduje upośledzenie słuchu, czyli tzw. niedosłuch przewodzeniowy. Wystąpienie tego rodzaju zaburzeń słuchu zwykle jest wskazaniem do interwencji zabiegowej – wykonania drenażu wentylacyjnego.

Więcej o najczęstszych zabiegach laryngologicznych wykonywanych u dzieci przeczytasz 👉 tutaj.

Objawy zapalenia ucha u dzieci

Zapalenie ucha środkowego często rozpoczyna się od niegroźnych objawów, które mogą wydawać się niegroźne i przypominać zwykłego przeziębienie. Niemniej jednak istnieje pewna grupa symptomów, które mogą sugerować zapalenie ucha u dziecka. Najważniejszą kwestią jest to, aby pamiętać, że młodsze dzieci zazwyczaj nie potrafią dokładnie opisać swoich dolegliwości. Dodatkową trudność dla rodzica stanowi fakt, że w tej grupie wiekowej zapalenia uszu zdarzają się najczęściej, a na dodatek objawy mogą być mniej oczywiste. Dlatego chciałbym Ci pomóc i zwrócić uwagę na kilka istotnych dolegliwości, które możesz dostrzec.

Objawy ogólne, które mogą niepokoić to:

• gorączka lub stany podgorączkowe
• biegunka
• wymioty
• brak apetytu
• niepokój malucha i rozdrażnienie,
• problemy ze snem,
• płaczliwość
• wyciek z ucha

Pojawienie się tych dolegliwości powinny skłonić Cię do skonsultowania sytuacji z pediatrą lub lekarzem rodzinnym.

A jak to wygląda u starszych dzieci…

Nietrudno się domyślić, że rozpoznanie objawów u starszego dziecka będzie z reguły dużo łatwiejsze. Nie jest to jednak do końca prawda, ponieważ w przypadku zapalenia ucha środkowego nie w każdym przypadku pojawiają się typowe dolegliwości. Oczywiście dziecko może skarżyć się na:

• ból ucha – raczej charakterystyczny, czyli ostry, pulsujący i zdecydowanie nieprzyjemny,
• problemy ze słuchem – w tym przypadku musisz pamiętać, że dziecku trudno jest to stwierdzić,

Dodatkowo może pojawić się gorączka, ale prawda jest taka, że wcale nie musi. W większości przypadków w tej chorobie występują jedynie stany podgorączkowe, natomiast gorączka towarzyszy jedynie ok. 25% przypadków.

Podobnie mylącym sygnałem może być brak dolegliwości bólowych, ponieważ nawet jedna piąta tego rodzaju infekcji może przebiegać bez bólu.

W przypadku wątpliwości zawsze warto skonsultować się z lekarzem, który za pomocą badania otoskopowego jest w stanie ocenić wygląd błony bębenkowej, a przez to potwierdzić lub wykluczyć zapalenie ucha środkowego.

Czym różni się wysięk, wyciek z ucha i woskowina.

Wyciek z ucha, wysięk w uchu środkowym oraz gromadzenie się woskowiny to trzy różne zjawiska, które mogą zachodzić w obrębie narządu słuchu.

Wyciek z ucha, często ropny lub surowiczy, to sygnał alarmowy wskazujący na możliwe zapalenie lub infekcję. Powinniśmy go zauważyć, gdy wydzielina zaczyna się pojawiać na zewnątrz ucha.

Wysięk dla rodzica jest dużo trudniejszy do zobaczenia. To płyn, który gromadzi się w uchu środkowym podczas wysiękowego zapalenia ucha środkowego. Wysięk zwykle nie jest widoczny na zewnątrz, ale może powodować ból oraz upośledzenie słuchu, czyli tzw. niedosłuch przewodzeniowy. Początkowo wysięk jest jałowy, ale może stanowić swoistą pożywkę dla bakterii.

Woskowina jest naturalnym produktem wytwarzanym w przewodzie słuchowym w celu ochrony przed zanieczyszczeniami i drobnoustrojami. W normalnym stanie, woskowina stopniowo i niezauważalnie wydostaje się z ucha. Jednak czasem może się zdarzyć, że jej produkcja jest zbyt intensywna, prowadząc do zatkania ucha, co może powodować szumy uszne, ból głowy, a nawet uczucie upośledzenia słuchu. W takim przypadku konieczne jest zastosowanie odpowiednich metod oczyszczania ucha lub wizyta u laryngologa.

Leczenie zapalenia ucha środkowego u dzieci

Nie zawsze antybiotyk

W przypadku ostrego zapalenia ucha środkowego warto wiedzieć, że antybiotyki nie zawsze są konieczne. Ból i wyciek z ucha, a także charakterystyczne zmiany w obrazie błony bębenkowej mogą sugerować zapalenie ucha środkowego. Jednak nie zawsze objawy są jednoznaczne i wymagają potwierdzenia przez lekarza, a przede wszystkim oceny otoskopowej. To lekarz podejmuje decyzję o zastosowaniu antybiotyków po dokładnym zbadaniu dziecka.

Strategia „watchful waiting”

W niepowikłanych przypadkach, zamiast od razu sięgać po antybiotyki, warto zastosować strategię watchful waiting, czyli tzw. czujne wyczekiwanie. Monitorowanie stanu dziecka i łagodzenie bólu i gorączki za pomocą leków przeciwbólowych (np. ibuprofen) może być wystarczające, gdyż około 80-90% przypadków ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci samoistnie ustępuje. Ibuprofen jest często preferowany ze względu na swoje działanie przeciwzapalne. Ważne jest obserwowanie stanu dziecka i zwracanie uwagi na ewentualne pogorszenie objawów. Optymalny czas trwania opisanej obserwacji nie powinien przekraczać od 48 do 72 godzin.

Jeżeli nie pamiętasz jak dawkować ibuprofen skorzystaj z darmowego kalkulatora, który znajdziesz 👉 tutaj.

Czasem antybiotyk jest niezbędny

Pomimo wielu korzyści wynikających z zastosowania opisanej powyżej strategii „watchful waiting” istnieją konkretne wskazania, w których należy od razu zastosować leczenie antybiotykiem. Należą do nich zapalenia ucha:

• u niemowląt, które nie ukończyły 6. miesiąca życia,
• przebiegające z towarzyszącym wyciekiem z ucha,
• obustronne, szczególnie u dzieci < 2. roku życia,
• z towarzyszącą gorączką, silnym bólem lub wymiotami,
• u dzieci z wadami wrodzonymi twarzoczaszki, np. z rozszczepem podniebienia
• u dzieci z zaburzeniami odporności,
• w przypadku nawracających zapaleń ucha środkowego.

Zapalenie ucha u dziecka – czy warto używać kropli

Dla rodziców, którzy mają do czynienia z bólem ucha swojego dziecka, wybór odpowiedniej metody leczenia bywa trudny. Często, w sytuacji z pozoru lekkiego zapalenia ucha środkowego, mogą pomyśleć o użyciu kropli do uszu. Pamiętaj, że wiele z tych produktów jest przeznaczonych do leczenia zapalenia ucha zewnętrznego

W kontekście zapalenia ucha środkowego stosowanie kropli do uszu z reguły nie przyniesie oczekiwanych efektów. Substancje aktywne nie przejdą bariery, jaką stanowi błona bębenkowa, a więc nie dotrą do bakterii, które są przyczyną infekcji w uchu środkowym dziecka.

Ponadto nie ma pewności co do efektywności miejscowych leków przeciwbólowych w formie kropli. Samodzielne podawanie kropli do uszu może także skomplikować dalszą diagnostykę z użyciem otoskopu, a niektóre z nich mogą wykazywać działanie ototoksyczne. Dlatego zawsze warto skonsultować zastosowanie jakichkolwiek kropli do uszu z lekarzem, pomimo faktu, że duża ilość preparatów jest dostępna w aptece bez recepty.

Zapalenie ucha u dziecka – kiedy powinno nas niepokoić?

Nawracające zapalenie ucha środkowego

Najczęstszym powodem do niepokoju rodziców związanym bezpośrednio z zapaleniem ucha środkowego u dziecka są częste, powtarzające się infekcje tej okolicy z reguły powiązane z obecnością przerośniętego trzeciego migdałka. W sytuacji, gdy dziecko ma potwierdzone 3 epizody zakażenia w ciągu 6 miesięcy lub minimum 4 zakażenia w ciągu ostatniego roku możemy rozpoznać tzw. nawracające zapalenie ucha środkowego.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego

Ten rodzaj zapalenia, opisany już powyżej stanowi częste powikłanie ostrego zapalenia ucha środkowego. Jest to choroba podstępna, ponieważ zazwyczaj nie wywołuje ostrych objawów. Gromadzący się płyn wysiękowy doprowadza do niedosłuchu przewodzeniowego, który u dzieci powyżej 5. roku życia możemy potwierdzić badaniem audiometrycznym. W sytuacjach utrzymującego się wysięku, pomimo zastosowania leczenia objawowego (np. leki rozrzedzające wydzielinę, próby przedmuchiwania trąbki słuchowej) może być konieczna interwencja laryngologiczna, czyli wykonanie drenażu w znieczuleniu ogólnym.

Rzadkie, ale groźne powikłania

Na szczęście groźne powikłania zapalenia ucha u dzieci występują dość rzadko. Niemniej jednak warto mieć świadomość istniejącego zagrożenia, chociażby po to, aby nie bagatelizować infekcji. Do groźnych powikłań może dojść w sytuacjach, gdy proces zapalny rozchodzi się poza ucho środkowe, początkowo na otaczające tkanki, czyli kość skroniową, a także dalej wewnątrzczaszkowo.

Powikłania wewnątrz kości skroniowej to:

• ostre zapalenie wyrostka sutkowatego – najczęstsze powikłanie,
• niedowład lub porażenie nerwu twarzowego,
• zapalenie błędnika.

Powikłania wewnątrzczaszkowe to:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• ropień nadtwardówkowy,
• ropniak podtwardówkowy,
• zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej,
• ropnie mózgu – płata skroniowego lub móżdżku.

Higiena uszu u dzieci

Właściwa higiena uszu u dzieci jest niezwykle ważna dla zapobiegania potencjalnym infekcjom. Warto zapamiętać, że nie należy wkładać niczego do ucha dziecka, w tym przede wszystkim patyczków do uszu. W tym miejscu chciałbym wspomnieć o kilku istotnych kwestiach związanych z higieną uszu.

Woskowina

Woskowina w procesie higieny uszu to nasz przyjaciel, a nie wróg. Produkowana przez ucho, chroni je przed uszkodzeniami i ma działanie antybakteryjne. Woskowina samoistnie wydostaje się z ucha, więc nie musimy pomagać jej w tym procesie. W przypadku nadmiaru woskowiny warto skorzystać z preparatów rozpuszczających ją – przykładem mogą być spraye na bazie oliwy z oliwek. Pamiętaj jednak, aby przed użyciem skonsultować się z lekarzem pediatrą lub laryngologiem.

Patyczki do uszu

Patyczki do uszu służą do czyszczenia tylko i wyłącznie zewnętrznej partii ucha, czyli małżowiny usznej. Wkładanie ich do przewodu słuchowego może prowadzić do jego uszkodzenia, a także do „ubijania” woskowiny. Ciekawostką jest fakt, że w Stanach Zjednoczonych osławione patyczki stanowią główną przyczynę urazów uszu u dzieci.

Kąpiel

Warto czyścić uszy naszych maluszków podczas kąpieli. Zewnętrzne części ucha można delikatnie przemywać ciepłą wodą przy użyciu miękkiej myjki. Pamiętajmy, że nie powinniśmy dotykać wnętrza uszu. U niemowląt nie zaleca się używania patyczków do uszu, także tych przeznaczonych (tylko wg producentów 🙂) specjalnie dla nich. Zewnętrzne partie ucha możemy czyścić miękką ściereczką nasączoną ciepłą wodą. Pamiętaj, że higiena uszu to ważna część codziennej pielęgnacji dzieci. Jednak równie istotne jest, aby nie zapominać o bezpieczeństwie i nie ingerować w naturalne procesy oczyszczania ucha.

Jeżeli ten temat jest dla Ciebie interesujący to znalazłem ciekawą stronę, na której możesz znaleźć więcej informacji związanych z higieną uszu u dzieci. Zajrzyj 👉 tutaj.

Podsumowanie

Zapalenie ucha u dzieci to dość powszechny problem, któremu nie zawsze jako rodzice jesteśmy w stanie skutecznie zapobiegać. Dobra wiadomość jest taka, że większość z nich ulega samoistnemu wyleczeniu. Jak zawsze dziękuję Ci za zaangażowanie i poświęcenie swojego czasu na przeczytanie tego artykułu. Zdaję sobie sprawę, że bycie rodzicem to niełatwe zadanie, zwłaszcza kiedy Twoje dziecko jest chore. Nie zapominaj, że jesteś kluczową postacią w procesie leczenia swojego malucha, a Twoje troski i obawy są niezwykle istotne. Jeśli uważasz, że ten artykuł był przydatny, podziel się nim proszę z innymi rodzicami. I to chyba tyle w tym wpisie 🙂 pozdrawiam Cię serdecznie i zachęcam do lektury innych moich wpisów.