Ból brzucha u dziecka

Ból brzucha u dziecka zdarza się bardzo często, a przyczyn, które go wywołują jest bardzo dużo. Nie ma jednego, uniwersalnego sposobu na rozróżnienie i rozpoznanie powodów wystąpienia tego rodzaju dolegliwości. Dodatkowa trudność polega na tym, że u małych dzieci, a szczególnie noworodków i niemowlaków ból brzucha zazwyczaj objawia się jedynie płaczem i niepokojem dziecka. Jako rodzic nie możesz zebrać szczegółowego wywiadu oraz zapytać “gdzie i jak boli”. Często musisz wykazać się umiejętnościami detektywistycznymi i poszukiwać przyczyny bez współpracy z chorym maluchem. Przeczytaj do końca ten artykuł, aby dowiedzieć się najważniejszych rzeczy na temat bólu brzucha u dzieci.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jakie są najczęstsze przyczyny bólu brzucha u dzieci.
• Jak zbadać dziecko, kiedy boli je brzuch.
• Kiedy należy zgłosić się do szpitala.
• Jakich innych objawów poszukiwać, gdy podejrzewamy ból brzucha u dziecka.
• Czym jest czynnościowy ból brzucha.
• Jak możesz radzić sobie z bólem brzucha wywołanym błędem dietetycznym.

Ból brzucha u dziecka – najczęstsze przyczyny

Na szczęście większość dolegliwości bólowych brzucha u dzieci nie wymaga natychmiastowej konsultacji z lekarzem. Jednak jako rodzic musisz zachować czujność i mieć świadomość, że istnieją zagrażające życiu choroby, które mogą objawiać się bólem brzucha u dziecka.

Przyczyny bólu brzucha u noworodków i niemowląt.

Jak już wspomniałem bardzo często jedynym objawem jest niepokój dziecka. W tym wieku ból brzucha zwykle ma charakter czynnościowy, czyli wynika z nieprawidłowej pracy przewodu pokarmowego. Nie w pełni wykształcona lub zaburzona flora bakteryjna, nieprawidłowa praca jelit lub zaburzenia trawienia to wszystko może odpowiadać za pojawienie się bólu brzucha.

Przyczyny bólu brzucha u starszych dzieci

Jeśli dziecko potrafi już mówić to zazwyczaj chętnie podzieli się z Tobą informacjami na temat swoich dolegliwości. Czasem też wskaże dokładne miejsce, gdzie boli, chociaż zwykle pokaże raczej pępek lub środek brzucha i nie będzie umieć konkretnie zlokalizować bólu. Pamiętaj nie możesz bagatelizować odczuć zgłaszanych przez dzieci. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości to nie wahaj się i skontaktuj się ze swoim lekarzem pediatrą.

Najczęstsze przyczyny bólu brzucha u dzieci

Z reguły większość dolegliwości bólowych brzucha powodują stany chorobowe wymienione poniżej. Zazwyczaj nie wymagają one natychmiastowej oceny w warunkach szpitalnych, ale w każdej sytuacji niezbędne jest znalezienie czynnika wywołującego i poszukiwanie optymalnego rozwiązania problemu. W tej grupie przyczyn możemy wymienić:

• alergie, nietolerancje pokarmowe;
• zaparcia;
• infekcje żołądkowo – jelitowe;
• błędy dietetyczne oraz zbyt szybkie spożywanie posiłków;
• różne sytuacje wywołujące stres u dziecka, np. problemy w szkole lub w rodzinie, a także nieregularny tryb życia;

Groźne przyczyny bólu brzucha u dzieci

Istnieje także grupa groźnych chorób wywołujących ból brzucha u dzieci, które mogą stanowić bezpośrednie zagrożenia dla ich zdrowia i życia. Stany te wymagają szybkiego kontaktu z lekarzem i wykonania dalszej, pogłębionej diagnostyki. Musisz pamiętać, że nie każda z wymienionych chorób występuje tak samo często w każdej grupie wiekowej. Do poważnych schorzeń, które mogą objawiać się bólem brzucha u dzieci zaliczamy:

• ostre zapalenie wyrostka robaczkowego,
• wgłobienie jelit,
• niedrożność jelit,
• wodonercze,
• ostre zapalenie nerek.
• kamica nerkowa,
• kamica pęcherzyka żółciowego
• choroby nowotworowe.

Warto wiedzieć, że wgłobienie jelita jest często występującym problemem u niemowląt i małych dzieci, a także stanowi najczęstszą przyczynę niedrożności przewodu pokarmowego w tej grupie wiekowej. Mechanizm choroby polega na wsunięciu się jednego odcinka jelita w drugi. Świadomość problemu pozwala na szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia, co pozwala uniknąć martwicy jelit.

Jak zbadać dziecko, kiedy boli je brzuch

Zanim udasz się do lekarza pediatry lub wezwiesz zespół ratownictwa do dziecka z bólem brzucha warto przeprowadzić wstępne, orientacyjne badanie i zwrócić uwagę na inne objawy towarzyszące. Będzie to niezwykle pomocne na etapie diagnostyki, a także z pewnością pozwoli znacznie skrócić cały proces postawienia właściwej diagnozy.

Proste badanie fizykalne brzucha

Każdy rodzic może wykonać proste badanie fizykalne i zebrać kilka podstawowych informacji. Zanim zaczniesz badanie, połóż dziecko w pozycji na wznak, a w celu złagodzenia dolegliwości bólowych możesz poprosić je, aby zgięło nogi w kolanach. Następnie oceń wygląd i kształt brzucha, jak wygląda skóra, tkanka podskórna i pępek. W kolejnym kroku musisz dotknąć powłok brzucha i delikatnie sprawdzić jak dziecko na to zareaguje. Pamiętaj, aby Twoje ręce nie były zimne, ponieważ to dodatkowo nasili dyskomfort malucha. Podczas dotykania najważniejsze jest sprawdzenie, czy brzuszek jest miękki i podatny na badanie. Pozwala to ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia tzw. „ostrego brzucha”, czyli silnej obrony mięśniowej, która towarzyszy groźnym chorobom związanym ze stanem zapalnym toczącym się wewnątrz jamy brzusznej. W takich sytuacjach brzuch jest twardy, określany nawet jako „deskowaty”, a każdy ucisk zwykle powoduje dodatkowe dolegliwości bólowe. Każde podejrzenie „ostrego brzucha” wymaga niezwłocznego skierowania dziecka do szpitala w celu szybkiego znalezienia przyczyny takiego stanu.

Warto również sprawdzać brzuszek dziecka, nawet gdy nie występują dolegliwości bólowe. Często przez powłoki możemy wyczuć powiększenie wątroby, która wystaje spod żeber po prawej stronie lub powiększoną śledzionę, która zwiększając swoją objętość wysuwa się spod żeber po stronie lewej. Dodatkowo musisz wiedzieć, że niektóre guzy rozwijające się w jamie brzusznej w początkowym okresie nie dają żadnych objawów i można je stwierdzić tylko w badaniu fizykalnym.

Wywiad i istotne pytania

Bardzo ważnym elementem każdego badania lekarskiego jest oczywiście dokładny wywiad. Pamiętaj, że jako rodzic możesz się do niego dobrze przygotować, a dzięki temu w pewnym stopniu ułatwić proces diagnostyki w szpitalu. Spróbuj zatem odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• Od jakiego czasu boli brzuch, czy ból jest ciągły, a może pojawia się okresowo?
• Czy przyjmowanie posiłków łagodzi albo nasila bóle brzucha?
• Jakie były ostatnie posiłki, czyli co dziecko zjadło? Czy mogło dojść do błędu dietetycznego?
• Czy dziecko oddawało stolce? Jak często? Jaki był ich kolor, czy nie było tam krwi lub śluzu?
• Czy zmiana pozycji ciała lub ruch zwiększa dolegliwości bólowe?
• Czy można zlokalizować dokładne miejsce bólu?
• Czy odchodzą gazy, a dodatkowo czy przypadkiem nie łagodzą dolegliwości?
• Czy występowały inne objawy towarzyszące takie jak: wymioty, biegunka lub gorączka?
• Czy ktoś z członków rodziny miał rozpoznane choroby układu pokarmowego?

Jakie badania wykonujemy w szpitalu podczas diagnostyki bólu brzucha u dziecka

Nawet najlepsze badanie fizykalne, a także skrupulatny wywiad medyczny zwykle nie wystarcza do postawienia diagnozy i znalezienia przyczyny bólu brzucha u dziecka. Bardzo często konieczne są różne badania dodatkowe. Oczywiście zdaję sobie sprawę, że większość z nich jest Ci znana, ale wydaje mi się, że warto tę wiedzę nieco uporządkować 🙂.

Badania laboratoryjne

Podstawowe badania krwi, takie jak morfologia, wykładniki zapalne – CRP, prokalcytonina oraz różne badania biochemiczne – transaminazy, poziom kreatyniny, mocznika, enzymy trzustkowe to bardzo ważny element diagnostyki praktycznie każdej poważnej choroby. Niektóre nieprawidłowości pozwalają szybko znaleźć przyczynę, a w innych przypadkach konieczne są pogłębione badania np. oznaczenie konkretnych rodzajów przeciwciał. U małych dzieci szczególnie przydatnym badaniem jest analiza moczu, ponieważ niektóre infekcje i choroby nerek mogą objawiać się bólem brzucha.

Badania ultrasonograficzne

Zarówno u dzieci, jak i dorosłych niezwykle pomocnym narzędziem diagnostycznym jest badanie USG. Z uwagi na małą inwazyjność i szybkość wykonania jest często wykorzystywane do oceny dolegliwości związanych z jamą brzuszną. Dobry radiolog, który ma doświadczenie w rozpoznawaniu różnych jednostek chorobowych jest w stanie w krótkim czasie opisać konkretny problem, który odpowiada za występowanie bólu brzucha u pacjenta. Badanie to nie jest jednak idealne, czasem może być znacznie utrudnione ze względu na dużą ilość gazów w pętlach jelitowych lub zwyczajnie przez brak współpracy ze strony dziecka.

Inne badania obrazowe jamy brzusznej

W niektórych sytuacjach pomocne mogą być także badania tomografii komputerowej jamy brzusznej lub rezonans magnetyczny. Rezonans zwykle wykonuje się w tzw. trybie planowym, ale tomografia komputerowa, bywa przydatna przy różnych urazach brzucha i innych niepokojących stanach toczących się wewnątrz jamy otrzewnej. Obrazowanie z użyciem tomografu lub rezonansu daje też dużo więcej informacji niż USG na temat tego, co się dzieje w narządach wewnętrznych. Jeśli podejrzewamy niedrożność jelit lub ich perforację (przedziurawienie) przydatnym badaniem jest przeglądowe zdjęcie RTG jamy brzusznej w kilku pozycjach – zwykle na stojąco i leżąco albo w ułożeniu na prawym i lewym boku. Ten ostatni wariant wykorzystuje się u ciężko chorych pacjentów, którzy nie są w stanie stać podczas badania.

Badania endoskopowe

Inną grupą badań często wykonywanych u pacjentów z bólem brzucha są badania endoskopowe, czyli gastroskopia i kolonoskopia. Za pomocą specjalnej kamery mamy możliwość obejrzeć w czasie rzeczywistym jak wygląda przewód pokarmowy „od środka”. Gastroskopia to badanie obejmujące przełyk, żołądek i początkowy fragment jelita cienkiego, czyli dwunastnicę. Kolonoskopia pozwala natomiast ocenić całe jelito grube, aż do miejsca, w którym kończy się jelito cienkie.

Ból brzucha u dziecka – kiedy należy zgłosić się do szpitala

Jeśli uda Ci wykonać badanie brzucha u dziecka, zwróć proszę uwagę czy nie ma charakterystycznych objawów tzw. „ostrego brzucha”, o którym już trochę pisałem w powyższych akapitach. Poniżej postaram się opisać dokładnie jak nie przegapić niepokojących symptomów.

„Ostry brzuch”

Zespół objawów określanych przez medyków jako „ostry brzuch” zwykle wiąże się z poważnym procesem chorobowym, jakim jest ostre zapalenie otrzewnej. Otrzewna to cienka błona, która wyściela od wewnątrz jamę brzuszną i przylega do wielu narządów wewnętrznych – żołądka, jelit, wątroby czy śledziony. Jej podstawową rolą jest podtrzymywanie wymienionych narządów w prawidłowym położeniu. W sytuacji, gdy ciągłość przewodu pokarmowego zostaje przerwana, a zawartość znajdująca się w jelicie dostaje się do otrzewnej dochodzi do rozwoju procesu zapalnego. U starszych dzieci najczęstszą przyczyną, która może do tego doprowadzić jest zapalenie wyrostka robaczkowego. Nierozpoznane w porę ostre zapalenie otrzewnej może prowadzić do sepsy, a tym samym do stanu bezpośredniego zagrożenia życia.

Jeśli jeszcze nie wiesz co to jest sepsa to zachęcam Cię do przeczytania tego wpisu.

Objawy „ostrego brzucha” to:

• nagły, nasilający się ból brzucha;
• wzmożone napięcie powłok brzucha, czyli tzw. brzuch deskowaty;
• towarzysząca wysoka gorączka;
• wymioty, nie tylko treścią pokarmową, ale także żółciową;
• bladość powłok, suche śluzówki jamy ustnej
• brak stolca;
• przyspieszony oddech i akcja serca;

Inne objawy alarmujące

Nie każda choroba wywołująca ból brzucha u dziecka objawia się opisanym powyżej „ostrym brzuchem”. Istnieje wiele innych objawów alarmujących, na które każdy rodzic musi zwrócić uwagę. Jako rodzic musisz zwrócić uwagę na objawy takie jak:

• stan podgorączkowy lub gorączka;
• zaburzenia wypróżniania, czyli zaparcia lub biegunki, szczególnie z krwią;
• utrzymujące się lub nawracające wymioty;
• niechęć do zabawy, senność, zmęczenie, apatia;
• zaburzenia połykania;
• pojawiające się bóle i obrzęki stawów;
• brak przybierania na wadze (małe dzieci) lub spadek masy ciała, a także zahamowanie wzrostu;
• nagły początek bólu brzucha lub ból wybudzający w nocy;
• cechy krwawienia z przewodu pokarmowego (np. czarny stolec);
• zmiany występujące w okolicy odbytu;
• powiększenie narządów jamy brzusznej – wątroby, śledziony;

Groźne objawy odwodnienia

Ból brzucha u dziecka szczególnie w połączeniu z wymiotami lub biegunką w przebiegu infekcji żołądkowo – jelitowej może bardzo szybko doprowadzić do odwodnienia organizmu. Dziecko ma dużo mniejsze możliwości reagowania na ubytek wody i elektrolitów, a konsekwencją tego są szybko rozwijające się zaburzenia stanowiące bezpośrednie zagrożenie życia.

Objawy wskazujące na odwodnienie to:

• suchość śluzówek jamy ustnej;
• zapadnięte ciemiączko;
• zapadnięte gałki oczne;
• powolne wyrównywanie się uniesionego fałdu skórnego;
• przyspieszona akcja serca;
• apatia, senność, zaburzenia świadomości;

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego

Wyrostek robaczkowy jest ślepo zakończoną częścią przewodu pokarmowego i odchodzi od kątnicy, czyli początkowej części jelita grubego. Jego rola w organizmie człowieka nie została do tej pory jasno określona. Istnieją pewne przypuszczenia związane z jego funkcją w układzie odpornościowym, ponieważ znajduje się tam duża ilość tkanki limfatycznej (chłonnej). Z tego powodu czasem nazywamy go „migdałkiem brzusznym”.

U dzieci powyżej 10 roku życia ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest najczęstszą przyczyną występowania „ostrego brzucha”. Zbyt późne rozpoznanie tej choroby może mieć bardzo poważne konsekwencje dla zdrowia i życia pacjenta. W przypadku pęknięcia wyrostka dochodzi bowiem do ostrego zapalenia otrzewnej, a w konsekwencji do rozwoju sepsy.

Objawy zapalenia wyrostka nie zawsze są charakterystyczne i jednoznaczne, szczególnie u dzieci. Mogą to być m.in.:

• ból przemieszczający się od pępka do prawej dolnej ćwiartki brzucha lub występujący tylko w prawym dole biodrowym;
• ból, który nasila się przy ucisku, poruszaniu, kaszlu i głębokim wdechu;
• często mogą pojawiać się nudności, wymioty oraz utrata apetytu;
• wraz z bólem pojawia się gorączka lub stany podgorączkowe;

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego z pewnością niebawem doczeka się własnego artykułu na moim blogu, ponieważ jest to bardzo ważny i częsty problem dla wielu rodziców.

Czynnościowe bóle brzucha

Czynnościowy ból brzucha u dziecka jest problemem, który nie tak łatwo rozpoznać i leczyć. W każdej sytuacji, zanim lekarz postawi taką diagnozę powinien wykluczyć wszystkie inne przyczyny tych dolegliwości. Niestety czasem dochodzi do takiej sytuacji, że badania laboratoryjne i obrazowe nie pozwalają znaleźć konkretnego problemu.

Czynnościowe bóle brzucha często są spowodowane złymi nawykami żywieniowymi, nieregularnymi posiłkami, które dziecko spożywa zbyt łapczywie i szybko. Duże znaczenie ma obecność różnych, stresujących sytuacji zarówno w domu, jak i w szkole. Czasem mogą być związane z problemami z wypróżnieniem na tle psychogennym.

W każdym przypadku niezbędne jest dokładne badanie lekarskie i szczegółowy wywiad. Świadomość tego problemu pozwala jednak na bardziej wnikliwą obserwację otoczenia, w którym przebywa dziecko, jego codziennych zachowań i nawyków. Leczenie opiera się przede wszystkim na łagodzeniu objawów, a także na próbie modyfikacji stylu życia i dostosowaniu otoczenia do potrzeb dziecka.

Ból brzucha spowodowany błędem dietetycznym

Ból brzucha u dziecka wywołany błędem dietetycznym zdarza się stosunkowo często. O ile my, dorośli, potrafimy wyczuć limit, po którym możemy już naprawdę kiepsko się czuć, to do dziecka często ta informacja dochodzi zbyt późno. Dodatkowym problem może być także podjadanie słodyczy.

W przypadku młodszych dzieci możemy łagodzić bóle brzuszka wywołane błędami dietetycznymi z pomocą różnych metod domowych. Warto pomyśleć o wykorzystaniu rozluźniającego działania ciepła oraz regularnie wspomagać perystaltykę masażami brzuszka zgodnie z ruchem wskazówek zegara. U małych dzieci nie warto stosować popularnych niegdyś herbatek z kopru, po których zostały tylko przekonania babci czy cioci.

W przypadku starszych dzieci możemy wykorzystać niektóre z powyższych sposobów, a także inne np. ciepłe, gorzkie herbaty lub zioła takie jak rumianek czy mięta. Możesz także wykorzystać lek rozkurczowy zawierający drotawerynę. Jeśli nie wiesz co to za lek, jego opis znajdziesz w moim darmowym e-booku.

Możesz go pobrać tutaj.

Podsumowanie

Po przeczytaniu tego wpisu chyba zgodzisz się ze mną, że warto wiedzieć, jakie choroby i problemy medyczne mogą powodować ból brzucha u dziecka. Każdy rodzic, mając taką wiedzę może łatwiej kojarzyć fakty i odbyć konkretną rozmowę z lekarzem, jeśli zajdzie taka konieczność. Pamiętaj, Ty znasz najlepiej swoje dziecko. Nawet gdy maluch jeszcze nie potrafi przekazać werbalnie tego, co czuje Ty możesz uchwycić zmiany zachowania lub sytuacje i okoliczności pojawienia się bólu brzucha. Na koniec zgodnie z nieformalną tradycją obowiązującą na tym blogu dziękuję Ci serdecznie za poświęcony czas na przeczytanie tego tekstu. Jeśli uważasz, że może się on komuś przydać udostępnij go proszę w swoich mediach społecznościowych lub zaproś znajomych tutaj. Jeśli chcesz o coś zapytać możesz zadać pytanie w komentarzu pod tym wpisem lub zwyczajnie napisać do mnie wiadomość mailową.