Dziecko to nie mały dorosły!

Dziecko to nie jest dorosły. Nigdy nie było i nie będzie. Dlatego musisz wiedzieć coś więcej na temat różnic fizjologicznych. Pozwoli Ci to zmniejszyć swoje obawy i wątpliwości oraz rozpoznać stany, które wymagają uwagi czy konsultacji z lekarzem.

Z tego artykułu dowiesz się:

• dlaczego nie możemy traktować dziecka jak małego dorosłego
• jakie objawy powinny wzbudzić naszą czujność i niepokój
• kiedy nie należy panikować
• dlaczego pierwsza pomoc jest kluczowa, szczególnie u dzieci

Jeśli jesteś rodzicem to z pewnością dziecko jest dla Ciebie najważniejszą osobą na świecie. Często potrafi wywrócić Twój istniejący świat do góry nogami i mocno przewartościować całe Twoje życie. Życie, w którym jako rodzic wielokrotnie doświadczasz obaw i wątpliwości związanych z bezpieczeństwem i zdrowym, prawidłowym rozwojem swojego dziecka.

Różnice fizjologiczne

Zanim zaczniesz poznawać różnice powinieneś wiedzieć czym jest fizjologia. To nauka zajmująca się procesami życiowymi człowieka, czyli czynnościami i funkcjami jego komórek, tkanek i narządów. Szczegółowo zasady fizjologii człowieka każdy student medycyny, pielęgniarstwa czy ratownictwa poznaje na początku swojej medycznej edukacji.

Jako rodzic lub opiekun powinieneś zdawać sobie sprawę, że w okresie noworodkowym, niemowlęcym i wczesnodziecięcym występuje wiele różnic fizjologicznych w porównaniu z dorosłym człowiekiem. Wiele objawów, które u osób dorosłych zaliczamy się do niepokojących, nie stanowi żadnego zagrożenia lub jest normalnym procesem rozwojowym u niemowlaka czy małego dziecka. Jak zatem odpowiesz sobie na pytanie: Czego nie muszę się obawiać, a na co mam zwrócić uwagę? Na dobry początek proszę przeczytaj ten artykuł do końca.

Noworodki i niemowlęta

Okres niemowlęcy obejmuje pierwsze 12 miesięcy życia dziecka, wśród których wyodrębniamy pierwszy miesiąc życia (tak naprawdę 28 dni) jako stadium noworodka. Mówiąc prościej jest to czas, w którym organizm dziecka stopniowo przygotowuje się do samodzielnego życia i prawidłowego funkcjonowania.

Przeciętny noworodek ma długość ok. 50-60 centymetrów, waży w granicach 2800-3500 gramów. Układ kostny nie jest jeszcze ukształtowany. Kości są słabe, gdyż zawierają niewielkie ilości soli mineralnych. Dopiero ich stopniowy rozwój umożliwia pod koniec pierwszego roku życia naukę stania i chodzenia. Moim obowiązkiem jest przypomnieć Tobie, że nie należy przyspieszać tego procesu. Współpracujące z kośćmi mięśnie również nie są w pełni rozwinięte i przystosowane do swojej roli.

Na uwagę zasługują dwie cechy charakteryzujące postawę leżącego noworodka. Pierwszą z nich jest asymetria, drugą natomiast tendencja do przewagi mięśni zginaczy i wzmożone napięcie mięśniowe. Kolejną zupełnie normalną kwestią jest fakt, że przez większą część doby (nawet 15 – 16 godzin) noworodek śpi, a przez resztę czasu czuwa.

Jeśli oceniasz stan podstawowych funkcji życiowych noworodka powinieneś zauważyć istotne różnice w funkcjonowaniu układów, które stanowią tzw. triadę przeżycia (układ krążenia, układ oddechowy i ośrodkowy układ nerwowy). Więcej na ten temat przeczytasz na końcu tego artykułu.

Układ oddechowy

W układzie oddechowym znaczną różnicę stanowi liczba oddechów, która u noworodków jest bardzo duża – nawet 38 -42 oddechów na minutę. Częstość ta zmniejsza się naturalnie z wiekiem i tak odpowiednio w pierwszym roku życia wynosi już tylko ok. 23-25/min, dziecko pięcioletnie oddycha około 20 razy na minutę, podczas gdy przeciętny nastolatek potrzebuje niespełna 15 oddechów na minutę.

Jeśli będziesz obserwować noworodka zwrócisz uwagę na nieco inny – brzuszny sposób oddychania. Noworodek do oddychania używa głównie przepony, gdyż pozostałe mięśnie oddechowe rozwiną się dopiero w kolejnych miesiącach i latach życia. Zupełnie normalne są także głośne szmery płucne, które u starszych dzieci mogą sugerować różne infekcje zapalne.

Istotny element stanowią drogi oddechowe. Jak sama nazwa sugeruje jest to droga, którą pokonuje każdy wdech i wydech podczas oddychania. U noworodków i niemowlaków różnice w anatomii tej drogi są niezwykle ważne zarówno dla lekarzy jak i rodziców. Przede wszystkim łatwo niestety tą drogę zamknąć. Duża głowa z wystającą potylicą, osadzona na krótkiej, wiotkiej szyi jest mocno niestabilna – przygięcie jej w stronę klatki piersiowej może upośledzać drożność górnych dróg oddechowych.

Noworodki oddychają wyłącznie przez nos, zatem każda infekcja ze zwykłym katarem znacząco utrudnia im prawidłowe nabieranie powietrza.  Duży język, wysoko ustawiona krtań oraz zwężenie występujące poniżej strun głosowych, na poziomie chrząstki pierścieniowatej tchawicy stwarza ryzyko utrudnionego oddychania podczas infekcji dróg oddechowych. Może wtedy pojawić się tzw. stridor, czyli charakterystyczny, chropowaty dźwięk towarzyszący każdemu oddechowi.

Serce i układ krążenia

Podobnie jak płuca i układ oddechowy, układ krążenia potrzebuje czasu, aby przystosować się do pełnienia wszystkich swoich funkcji. Akcja serca u noworodka wynosi średnio 120-160 uderzeń na minutę. Nie jest to żadną anomalią pomimo, iż taki stan u osoby dorosłej zwany tachykardią wymaga najczęściej kontaktu z lekarzem, podania właściwych leków i wykonania niezbędnej diagnostyki (chociażby badania EKG). Podobnie jak w przypadku oddychania serce wraz z rozwojem dziecka stopniowo zwalnia. Pod koniec okresu niemowlęcego uderza z częstością ok. 100-140/min, a u dziecka pięcioletniego już tylko w granicach 80-120/min. Fizjologiczna akcja serca u nastolatka waha się w granicach 60-90 uderzeń na minutę. Próbując zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi należy pamiętać, że u noworodka może być ono dość niskie w granicach wartości 80/40 mmHg, podczas gdy po okresie dojrzewania wynosi ono średnio ok. 120/80 mmHg.

Opisując funkcjonowanie układu krążenia nie mogę pominąć różnych szmerów nad sercem, które może wysłuchać lekarz pediatra podczas wizyt kontrolnych. W takiej sytuacji nie możemy oczywiście wykluczyć choroby czy wady rozwojowej, ale musisz wiedzieć, że istnieje wiele szmerów fizjologicznych. Wynikają one przede wszystkim z tego, że noworodki posiadają nie do końca wykształcone niektóre struktury w sercu. Obserwujemy także tzw. szmery niewinne określane inaczej jako rozwojowe. Wynika to bezpośrednio z przejściowego “rozregulowania” w rozwoju np. w okresie dojrzewania w wyniku intensywnego wzrastania.

Układ nerwowy – fizjologiczne odruchy noworodka i niemowlaka

Odruchem nazywamy mimowolną reakcję fizyczną, wywołaną określonym bodźcem płynącym z otoczenia. Jeśli posiadasz umiejętność sprawdzenia opisanych poniżej odruchów możesz stwierdzić prawidłowy rozwój układu nerwowego dziecka. Próbując podzielić osobliwe, niespotykane u osoby dorosłej odruchy u noworodka możemy wyróżnić tzw. odruchy przystosowawcze oraz odruchy prymitywne zwane inaczej pierwotnymi.

Do odruchów przystosowawczych związanych bezpośrednio z reakcją malutkiego organizmu na bodźce otoczenia zaliczamy przede wszystkim odruch ssania i połykania. Jest nim również odruch szukania, czyli charakterystyczne obracanie główki w kierunku, w którym dotykany jest policzek dziecka. Ta swoista adaptacja pozwala maluszkowi odnaleźć brodawkę sutkową podczas karmienia.

Inną kategorię stanowią odruchy prymitywne niekiedy nazywane odruchami pierwotnymi. Ich nazwa wynika z faktu, że są kierowane przez bardziej prymitywne części mózgu, które jako jedne z niewielu są w pełni wykształcone bezpośrednio po urodzeniu. Gdy po około 6 miesiącach życia dziecka wykształca się kora mózgowa odruchy pierwotne zostają stopniowo zastąpione innymi bardziej celowymi reakcjami. Brak zanikania opisanych poniżej odruchów może wskazywać na poważne zaburzenia neurologiczne i może wymagać specjalistycznej konsultacji.

Odruch Moro

Odruch Moro jest jednym z najczęściej obserwowanych odruchów. Swoją nazwę zawdzięcza Ernstowi Moro austriackiemu profesorowi pediatrii, który po raz pierwszy opisał go u noworodków. W sytuacji, gdy dziecko czuje się zagrożone np. w wyniku hałasu lub nagłej zmiany pozycji, możemy zauważyć gwałtowne odrzucenie rączek na boki i wygięcie pleców w łuk. Następnie rączki prostują się do góry. Ciekawostką jest fakt, że odruch ten występuje już od około 9 tygodnia życia płodowego i jest odpowiedzialny za pierwszy wdech i krzyk podczas narodzin. Prawidłowo powinien samoistnie zanikać między drugim, a czwartym miesiącem życia.

Odruch Babińskiego

Jeden z wielu odruchów głębokich objawiający się energicznym napięciem i naciągnięciem palców, a następnie skierowaniem stopy na siebie w wyniku połaskotania jej podbicia. U osób dorosłych obecność tego odruchu świadczy o uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego i wymaga oceny neurologicznej. U noworodków i niemowląt jest zupełnie fizjologiczny i powinien zanikać po ukończeniu drugiego roku życia.

Odruch oczno-głowowy

Inaczej nazywamy go odruchem lalki lub też oczami lalki i polega na asymetrycznym poruszaniu się oczu noworodka względem główki. Jeśli dziecko obraca główkę w lewą stronę, to oczy nie poruszają się razem z nią, tylko w stronę przeciwną. Podobnie jak w przypadku lalek, gdzie oczy zawsze kierują się ku środkowi głowy. Prawidłowo powinien zacząć zanikać około 10 dnia życia. U osób dorosłych ocena tego odruchu bywa wykorzystywana w orzekaniu śmierci mózgu u pacjentów w śpiączce.

Odruch chwytny

Odruch chwytny to jeden z odruchów, który służy przetrwaniu noworodka. Polega na zaciśnięciu się rączki dziecka wokół przedmiotu, który dotyka wewnętrznej części dłoni noworodka. Uścisk jest na tyle silny, że dziecko jest w stanie utrzymać swój własny ciężar – automatycznie napinają się mięśnie zginające przedramię i ramię oraz mięśnie barku. Zwolnienie takiego uścisku można wywołać przez głaskanie grzbietowej powierzchni dłoni. Prawidłowo odruch utrzymuje się do około 4 miesiąca życia.

Odruch Galanta

Nazwa tego odruchu jak to zwykle w medycynie bywa pochodzi od nazwiska rosyjskiego neurologa Johanna Sussmanna Galanta. U dziecka ułożonego na brzuchu drażni się skórę bocznej powierzchni ciała na wysokości lędźwiowej. W przypadku prawidłowo przebiegającego rozwoju dziecka dochodzi do zgięcia tułowia w drażnioną stronę. Prawidłowo odruch zanika około 4 miesiąca życia.

Odruch kroczenia

Nazywany także odruchem podparcia. Dziecko jest trzymane w pozycji pionowej pod pachami, a kiedy kończyny dolne zbliżają się do podłoża w wyniku pojawienia się tonicznego napięcia mięśni zginaczy i prostowników zaczyna mimowolnie poruszać nóżkami tak, jakby stawiało kroki. Odruch utrzymuje się do około 3 miesiąca życia.

Odruch toniczno – szyjny

Jest to odruch związany z ułożeniem ciała względem główki. Można zauważyć, że dziecko obracając główkę w jedną stronę jednocześnie prostuje rękę po tej samej stronie ciała, podczas gdy przeciwna ręka się kurczy i zostaje przyciągnięta do tułowia. Odruch utrzymuje się do 3-4 miesiąca życia.

Inne ważne różnice

Inne odrębności występujące u noworodków i niemowląt, które możesz zaobserwować to m.in.:

• fizjologiczna żółtaczka spowodowana przez rozpad hemoglobiny płodowej,
• rumień stanowiący przejściową nadwrażliwość na czynniki otoczenia,
• dość obfita tkanka tłuszczowa,
• duży brzuch,
• wysokie napięcie mięśniowe,
• płaskostopie, które do trzeciego roku życia może być fizjologiczne,
• czasami przejściowy spadek masy ciała (dotyczy przede wszystkim noworodków)
• zaburzenia termoregulacji – spowodowane przez niedojrzałość skóry, dysproporcję pomiędzy masą, a powierzchnią ciała
• początkowo obniżoną odporność – wynikającą głównie z niedojrzałości układu immunologicznego
• zmiany w parametrach krwi – np. wysoka liczba krwinek białych i czerwonych
• przejściową hipoglikemię – im mniejsze dziecko, tym większy metabolizm i zużycie tlenu
• wydłużony metabolizm leków – spowodowany nierozwiniętymi w pełni komórkami wątroby

Co powinno nas niepokoić?

Na co zatem zwrócić uwagę, aby nie przeoczyć niepokojących objawów rozpoczynającej się choroby? Twoją czujność powinny wzbudzić przede wszystkim zmiany zachowania dziecka co jako rodzic możesz łatwo dostrzec. W końcu jesteś osobą, która najczęściej przebywa w jego otoczeniu. Czerwoną lampkę ostrzegawczą powinna zapalić niechęć do jedzenia tzw. brak łaknienia, brak przybierania na wadze, osłabienie, apatia, bladość skóry. Niebezpieczne, szczególnie dla małych dzieci są wymioty i biegunki. Ryzyko odwodnienia jest w takiej sytuacji wysokie. Nie wiem czy wiesz, że nawet kilkukrotne epizody wymiotów lub luźnych stolców mogą spowodować groźne dla życia powikłania.

Kolejnym niebezpiecznym objawem, którego nie wolno lekceważyć jest gorączka, szczególnie jeśli nagle pojawia się towarzysząca jej wysypka. Podwyższona temperatura ciała może u małych dzieci powodować tzw. „drgawki gorączkowe”.

U noworodka występują ponadto częste wyprzenia, zmiany na skórze, zaczerwienienia w fałdach. Świeża blizna po pępowinie stwarza możliwość zakażenia. W stanach niepokojących warto dotykać brzucha dziecka. Powiększenie po prawej stronie, które zwykle stanowi duża wątroba może również sugerować chorobę.

Podsumowanie

Zapewne domyślasz się, że ocena stanu noworodka, niemowlaka czy dziecka nie jest łatwa. W odróżnieniu od osoby dorosłej mały człowiek nie opowie nam o swoich dolegliwościach, nie wskaże drogi ułatwiającej diagnozę. Nawet doświadczony lekarz pediatra, anestezjolog czy lekarz rodzinny niejednokrotnie napotyka duże problemy chcąc określić stan najmłodszych pacjentów.

Chcę także podkreślić, że nawet najlepszy specjalista nie ma szans spędzić tyle czasu z dzieckiem co Ty, jako jego rodzic. Z Twojej perspektywy – opiekuna, osoby przebywającej codziennie ze swoim dzieckiem musisz zapamiętać ważną rzecz.

Pełnisz kluczową rolę w szybkiej identyfikacji potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i życia swojego dziecka. Jeśli dołożysz do tego wiedzę na temat istotnych różnic w fizjologii zyskujesz niezwykle cenne umiejętności, które pozwolą Ci w pełni cieszyć się rolą rodzica. Możesz też uniknąć niepotrzebnej paniki, o którą przecież nietrudno, gdy chodzi o nasze największe skarby.

Dziękuję za przeczytanie całego artykułu. Pamiętaj, że jeśli coś jest dla Ciebie niejasne zajrzyj na stronę SŁOWNIK POJĘĆ. Jeśli masz jakieś uwagi lub pytania – proszę podziel się nimi w komentarzu. Poniżej zgodnie z obietnicą przedstawiam uzupełnienie treści zawartych w powyższym wpisie.

Triada przeżycia

Nie wszyscy zdajemy sobie sprawę z faktu jak złożonym organizmem jest człowiek. Każdego z Nas możemy porównać do systemu, który do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje kilku zależnych od siebie układów, ściśle współpracujących ze sobą. Trzy najważniejsze z nich odpowiadają̨ przede wszystkim za podtrzymanie prawidłowego krążenia krwi i oddychania. Nie było to możliwe bez sprawnego „zarzadzania”. Funkcję menadżera spełnia w tym wypadku mózg i centralny układ nerwowy. Współpracę tych trzech układów: oddechowego, krążenia i nerwowego w pierwszej pomocy określamy jako „triada przeżycia”.

Już przedszkolaki wiedzą, że człowiekowi do życia potrzebny jest tlen z powietrza, którym oddychamy. Układ oddechowy umożliwia pobieranie tlenu do płuc. Musimy jednak pamiętać, że gdyby nie serce oraz naczynia krwionośne nie było z tego swoistego „paliwa” żadnego pożytku. To dzięki układowi krążenia tlen może dotrzeć do każdej żywej komórki naszego organizmu. Jednocześnie narządem regulującym te procesy jest centralny układ nerwowy.

Jako niewątpliwie najbardziej złożony organ, mózg jest również najbardziej wrażliwy na niedobór tlenu. Już po kilku minutach bez jego świeżej dostawy komórki mózgu zaczynają nieodwracalnie się zmieniać, a następnie obumierają. W pierwszej pomocy bardzo ważnym terminem są tzw. „statystyczne 4 minuty”. Według definicji jest to okres po nagłym zatrzymaniu krążenia do momentu wystąpienia pierwszych nieodwracalnych uszkodzeń w mózgu. W sytuacjach, kiedy poszkodowanym jest dziecko ten czas jest zdecydowanie krótszy, dlatego udzielając pierwszej pomocy nie możemy pozwolić sobie na wątpliwości.