Co to jest znieczulenie ogólne?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Co to jest znieczulenie ogólne?
• Jakie są rodzaje znieczulenia ogólnego i wskazania do jego zastosowania?
• Jak przygotować się do zabiegu w znieczuleniu ogólnym?

Ogólnie o znieczuleniu ogólnym

Znieczulenie ogólne zwane inaczej narkozą to procedura medyczna powodująca wywołanie pewnego stanu nieświadomości przypominającego głęboki sen. Znieczulenie ogólne umożliwia wykonanie zabiegu operacyjnego. To jest podstawowy cel. Jednak, aby ten cel zrealizować nie wystarczy nawet najgłębszy sen, z tego powodu znieczulenie ogólne musi składać się z wielu elementów takich jak:

• wyłączenie świadomości i wywołanie niepamięci (hypnosis)
• zniesienie bólu (analgezja)
• wyłączenie lub osłabienie odruchów i reakcji na szkodliwe bodźce (areflexia)
• zwiotczenie mięśni (relaxatio)

Rodzaje znieczulenia ogólnego

Nie każde znieczulenie ogólne wykonujemy w ten sam sposób, a więc musimy dostosować się przede wszystkim do rodzaju i zakresu operacji chirurgicznej. W zależności od planu wyznaczonego przez chirurgów anestezjelog wybierze dla Ciebie odpowiedni rodzaj znieczulenia. Zależy nam na tym, aby umożliwić skuteczne leczenie i jednocześnie zapewnić Tobie maksymalny komfort podczas danej procedury medycznej. Posługując się odpowiednimi przykładami możemy wyróżnić kilka rodzajów znieczulenia ogólnego.

Typowe znieczulenie ogólne

Klasyczne znieczulenie ogólne zawiera wszystkie wymienione powyżej elementy, czyli zarówno zniesienie świadomości, bólu, odruchów i reakcji na szkodliwe bodźce oraz zwiotczenie mięśni szkieletowych. Lekarz anestezjolog zaproponuje Ci znieczulenie ogólne podczas operacji z zakresu:

• chirurgii ogólnej
• laryngologii
• neurochirurgii
• kardiochirurgii
• torakochirurgii
• ginekologii
• urologii
• ortopedii

Wykonując takie znieczulenie zabezpieczamy drożność dróg oddechowych zakładając rurkę intubacyjną do tchawicy, a później specjalna maszyna nazywana aparatem do znieczulenia zastąpi Twoje oddychanie. Profesjonalna nazwa tej procedury to znieczulenie ogólne złożone, a jej nazwa wynika bezpośrednio z drogi podania leków wywołujących anestezję. Składa się ono ze znieczulenia dożylnego i wziewnego. Leki stosowane dożylnie, które działają szybko wykorzystujemy do indukcji, czyli rozpoczęcia znieczulenia. Środki wziewne – podawane w mieszaninie oddechowej odpowiadają za optymalne i płynne podtrzymanie każdego znieczulenia.

Znieczulenie ogólne wziewne

W sytuacjach, kiedy nie ma możliwości podania leków dożylnie przez odpowiednie wkłucie możemy zastosować indukcję wziewną. Jest to metoda, od której w zasadzie rozpoczęły się dzieje nowoczesnej anestezjologii. Oczywiście obecnie nie rozpoczyna się znieczulenia podając pacjentom eter, chloroform czy podtlenek azotu, jednak idea podawania leku drogą oddechową pozostała. Jest to szczególnie pomocne podczas znieczulenia najmłodszych pacjentów. Założenie wkłucia dożylnego u niemowląt czy kilkuletnich dzieci stanowi duże wyzwanie nawet dla doświadczonego personelu medycznego. Wtedy korzystne jest zastosowanie indukcji wziewnej. Dziecko oddychając przez maseczkę mieszaniną tlenu i środka znieczulającego ogólnie stopniowo usypia. U osób dorosłych ten proces trwa nawet kilkanaście minut, dlatego nie jest zbyt popularny z powodu napiętych planów operacyjnych. Z drugiej strony w niektórych okolicznościach wybór tej metody jest najlepszym wyjściem. Za przykład może posłużyć pacjent, u którego podejrzewamy potencjalne trudności z odpowiednim zabezpieczeniem dróg oddechowych. Stopniowe pogłębienie znieczulenia z zachowaniem jego własnego oddechu jest w takiej sytuacji idealnym rozwiązaniem.

Znieczulenie całkowicie dożylne

Innym rodzajem znieczulenia jest anestezja całkowicie dożylna określana jako TIVA (z ang. Total IntraVenous Anesthesia). Wykorzystywana stosunkowo rzadko w polskich szpitalach do długich zabiegów operacyjnych. Główną przyczyną jest konieczność stosowania odpowiednich pomp podających w sposób ciągły leki znieczulające w odpowiednim stężeniu i czasem jednak jest to dla Nas jedyna dostępna opcja. Przykładem jest niewątpliwie genetycznie przekazywana choroba zwana Hipertermią złośliwą, dlatego że wywołują leki stosowane w znieczuleniu wziewnym.

Znieczulenie krótkotrwałe dożylne

Dla odmiany taki rodzaj znieczulenia ogólnego wykorzystuje każdy z anestezjologów. W sytuacjach, gdy potrzebujesz znieczulenia przez stosunkowo krótki czas np. do wykonania kardiowersji elektrycznej w celu umiarowienia serca czy nastawienia zwichniętego stawu barkowego stosuje się kombinację leku usypiającego i przeciwbólowego. Pozwala to rozwiązać dany problem nie wyłączając większości odruchów obronnych pacjenta i oddychania.

Jak przygotować się do znieczulenia ogólnego?

Przed zaplanowaną operacją z pewnością odbędziesz rozmowę z anestezjologiem. Jest to niezbędny element przygotowania do znieczulenia (nie tylko ogólnego). Głównym celem takiego spotkania jest wyjaśnienie wszystkich Twoich wątpliwości. Konieczne jest także wyrażenie Twojej świadomej zgody na postępowanie anestezjologiczne.

Dlaczego jest to ważne i jak takie spotkanie przebiega możesz przeczytać we wpisie Rozmowa z anestezjologiem

Dodatkowo musisz wiedzieć, że sama rozmowa i wyrażenie przez Ciebie zgody na znieczulenie nie wystarczy, aby dobrze przygotować Cię do planowego znieczulenia. Musimy wykonać niezbędne badania i zinterpretować ich wyniki, ustalić właściwe postępowanie z przyjmowanymi przez Ciebie lekami, a także przekazać Tobie najważniejsze instrukcje związane z odpowiednim przygotowaniem przed zabiegiem operacyjnym.

Badania dodatkowe

Zakres wykonywanych badań laboratoryjnych i diagnostycznych jest uzależniony od rodzaju wykonywanego zabiegu oraz oszacowanego ryzyka.

NISKIE RYZYKO – zwykle u osób młodych, które nie mają chorób przewlekłych. Wykonuje się podstawowe badania krwi takie jak:

• morfologia,
• układ krzepnięcia,
• badania biochemiczne – poziom kreatyniny, mocznika, elektrolitów.
• grupa krwi (jeżeli nie została oznaczona wcześniej lub nie mamy potwierdzonego wyniku)

WYSOKIE RYZYKO – dotyczy pacjentów obciążonych chorobami współistniejącymi. Zazwyczaj zlecamy wszystkie badania wypisane powyżej, a dodatkowo:

• często wykonujemy badania diagnostyczne takie jak EKG, RTG klatki piersiowej
• w przypadku wątpliwości anestezjolog może skierować pacjenta na konsultację specjalistyczną np. kardiologiczną czy diabetologiczną.

Niezależnie od ryzyka bardzo ważne, aby każdy pacjent znał swoją masę ciała (wagę) i wzrost. Dzięki temu możemy właściwie dobrać dawki stosowanych leków.

Leki przyjmowane przewlekle

Jeżeli jesteś leczony z powodu chorób przewlekłych, ja jako anestezjolog powinienem wiedzieć szczegółowo jakie leki i w jakich dawkach przyjmujesz! Wiedza ta jest niezbędna do optymalnego przygotowania i przeprowadzenia znieczulenia. Rodzaj przyjmowanych leków wpływa także na decyzję o ewentualnym przerwaniu lub modyfikacji leczenia w okresie okołooperacyjnym.

Które leki powinny zostać odstawione przy znieczuleniu ogólnym?

Leki przeciwkrzepliwe

Zasadniczo przed zabiegiem operacyjnym powinno przerwać się terapię lekami wpływającymi na układ krzepnięcia potocznie nazywane rozrzedzającymi krew. Zwykle takie leczenie zamienia się na heparyny drobnocząsteczkowe stosowane w specjalnie przygotowanych ampułkostrzykawkach.

Doustne leki na cukrzycę

Kolejną grupą leków, których nie należy przyjmować w dniu zabiegu są doustne leki przeciwcukrzycowe. Kontynuowanie terapii w połączeniu z konieczną przerwą w przyjmowaniu pokarmów i płynów wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia zagrażającej życiu hipoglikemii. Leczenie cukrzycy w okresie okołooperacyjnym polega zwykle na włączeniu insuliny i częstej kontroli poziomu glikemii.

Leki przeciwbólowe i uspokajające

Pacjent nie powinien przyjmować na własną rękę żadnych leków przeciwbólowych, uspokajających, które z uwagi na podobny mechanizm działania mogą wzmocnić działanie leków stosowanych przy znieczuleniu.

Jakie leki należy kontynuować

Pomimo zalecanej przerwy w przyjmowaniu pokarmów i płynów przed planowanym zabiegiem nie należy wstrzymywać niektórych leków stosowanych np. w terapii niedoczynności tarczycy, padaczki czy obniżających ciśnienie krwi. Wypicie kilkudziesięciu mililitrów klarownego płynu w celu przyjęcia właściwych leków nie zmienia znacząco ryzyka znieczulenia, a nawet może przyczynić się do jego ograniczenia. Zasadniczo każdy pacjent powinien zostać oceniony indywidualnie podczas wywiadu i rozmowy z anestezjologiem.

Przyjmowanie posiłków i płynów

Znieczulenie ogólne u pacjenta z pełnym żołądkiem jest obarczone dużo większym ryzykiem powikłań – głównie zachłyśnięcia treścią pokarmową i następującego później ciężkiego zapalenia płuc. Dlatego jeśli tylko jest taka możliwość zabieg operacyjny i towarzysząca mu anestezja jest przeprowadzana po upływie określonego czasu. Można wyróżnić kilka ważnych z punktu widzenia pacjenta okresów przed planowanym znieczuleniem:

• 6 godzin – należy powstrzymać się od przyjmowania pokarmów stałych
• 4 godziny – należy odstawić karmienie dziecka mlekiem matki
• 2 godziny – należy powstrzymać się od przyjmowania wszelkich klarownych płynów

Dodatkowo zaleca się, aby nie palić papierosów minimum 6 godzin przed zabiegiem (optymalny czas to 14 dni!), rezygnację z gumy do żucia oraz wszelkich słodyczy do ssania. Ma to związek ze wzmożoną produkcją śliny i soków żołądkowych.

Z drugiej strony wytyczne Europejskiego Stowarzyszenia Anestezjologów podkreślają, że nie należy odwoływać lub opóźniać operacji tylko z powodu użycia przez pacjentów gumy do żucia, słodyczy do ssania czy palenia tytoniu bezpośrednio przed wprowadzeniem do znieczulenia.

Głodzenie szkodzi!

Z głodzeniem nie należy przesadzać. Udowodniono, że stres jakim dla naszego organizmu jest przeprowadzany zabieg operacyjny wywołuje niekorzystną reakcję autonomicznego układu nerwowego. Nasila to podwyższony poziom glukozy we krwi (hiperglikemię) i katabolizm białek zwany proteolizą. W skrócie – procesy te prowadzą do wydłużenia okresu dochodzenia do siebie po wykonanej operacji.

Pozostałe zalecenia

Bezpośrednio przed wyjazdem na Blok Operacyjny należy:

• należy zdjąć i schować okulary oraz soczewki kontaktowe
• usunąć ruchome części uzębienia (protezy)
• zmyć makijaż i lakier z paznokci.
• zdjąć zegarek, kolczyki, pierścionki i inną biżuterię, biustonosz, skarpetki.
• usunąć wszelkie metalowe spinki do włosów
• skorzystać z prysznica i toalety

Jeśli chcesz dowiedzieć się jak wygląda znieczulenie ogólne w praktyce – sprawdź wpis Jak wygląda znieczulenie ogólne w praktyce?

O skutkach ubocznych i możliwych powikłaniach możesz przeczytać w artykule: Czy znieczulenie ogólne jest bezpieczne?

Jeśli opisane przeze mnie medyczne słowa brzmią jak magiczne zaklęcia i są kompletnie niezrozumiałe koniecznie zajrzyj na stronę: Słownik pojęć.