Doktor wyjaśnia - słownik pojęć medycznych

ABRAZJA (ŁYŻECZKOWANIE) JAMY MACICY → Jest to zabieg ginekologiczny, który wykonuje się zarówno dla celów diagnostycznych, jak i leczniczych. Abrazję wykonuje się u kobiet np. w celu usunięcia polipów, ale też po porodzie, gdy konieczne jest oczyszczenie macicy. Jest to często zabieg ratujący życie kobiety.

ANALGEZJA → to zniesienie odczuwania bólu, dotyczy dolegliwości wywołanych jakimś czynnikiem fizycznym (np. uraz) lub chemicznym (np. kontakt z jakąś substancją). Analgezja może być wykonywana z użyciem leków lub metod niefarmakologicznych takich jak stymulacja nerwów lub zabiegi fizykalne typu masaż

ANALGOSEDACJA → jedna z form znieczulenia, polegająca na jednoczesnym zastosowaniu leków o działaniu uspokajającym i nasennym oraz leków o działaniu przeciwbólowym. Stosowana podczas znieczuleń oraz w intensywnej terapii jako tzw. śpiączka farmakologiczna

ANESTETYK → lek używany do znieczulenia ogólnego. Jego działanie polega na odwracalnym hamowaniu przewodnictwa impulsów nerwowych oraz zmniejszaniu aktywności mózgu. Może być stosowany wziewnie lub dożylnie. Jego podawanie  podczas operacji ma na celu zniesienie bólu, świadomości, odruchów, a także wywołanie niepamięci.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY → jest to część układu nerwowego, która unerwia narządy wewnętrzne. Działanie układu autonomicznego powoduje reakcje niezależne od woli, czyli na przykład wydzielanie soku żołądkowego czy ruchy perystaltyczne jelit. Stąd wynika jego nazwa – autonomiczny. Układ ten dzieli się na część współczulną, inaczej sympatyczną (pobudzającą) oraz przywspółczulną, inaczej parasympatyczną (hamującą). Wszystkie narządy wewnętrzne są unerwione jednocześnie przez oba te układy – ich działanie jest względem siebie przeciwstawne.

BADANIE PREANESTETYCZNE → Jest to element wizyty preanestetycznej czyli spotkania pacjenta z anestezjologiem w okresie poprzedzającym operację. Podczas badania i rozmowy anestezjolog ma jeden nadrzędny cel – ocenić ryzyko znieczulenia i wyjaśnić wszystkie wątpliwości pacjenta związane z tym znieczuleniem.

BENZODIAZEPINY → To grupa leków o działaniu przeciwlękowym, uspokajającym, nasennym i przeciwdrgawkowym. Leki te prawdopodobnie naśladują działanie naturalnie występujących związków w Ośrodkowym Układzie Nerwowym (w skrócie OUN, który stanowi mózg i rdzeń kręgowy). Związki te zwane endozepinami ułatwiają przekaźnictwo GABA-ergiczne.

BÓL PRZEWLEKŁY → jest taki ból, który utrzymuje się dłużej niż normalny czas gojenia się tkanek. Definicja przewlekłego bólu określa go jako trwający lub nawracający w okresie dłuższym niż trzy miesiące.

BRONCHOFIBEROSKOPIA → Jest to zabieg pozwalający na oglądanie od wewnątrz dróg oddechowych, począwszy od strun głosowych i tchawicy, poprzez oskrzela, aż po ich drobne odgałęzienia. To metoda diagnostyczna i lecznicza w wielu schorzeniach układu oddechowego i nie tylko. Jest wykonywana przy użyciu cienkiego, elastycznego światłowodu, wprowadzanego przez usta lub nos. W anestezjologii i intensywnej terapii możemy wykorzystywać ją do intubacji dotchawiczej trudnych dróg oddechowych lub leczenia ciężkiego zapalenia płuc oczyszczając drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny.

CIŚNIENIE ŚRÓDBRZUSZNE → Ciśnienie śródbrzuszne ( intra-abdominal pressure, IAP) jest to średnie ciśnienie panujące w obrębie jamy brzusznej, będące wypadkową objętości narządów jamy brzusznej, jamy otrzewnej oraz podatności ścian jamy brzusznej.

CIŚNIENIE ŚRÓDCZASZKOWE → Ciśnienie śródczaszkowe (ICP, intracranial pressure), czyli ciśnienie panujące wewnątrz czaszki, jest mierzone zazwyczaj w układzie komorowym lub w mózgu

CRP → Inaczej określane jako białko C-reaktywne. Jest to jedno z białek ostrej fazy, a jego poziom wzrasta, kiedy w organizmie pojawia się stan zapalny. Badanie CRP wykonuje się, jeżeli podejrzewa się u pacjenta infekcję o nieokreślonym charakterze. Oznaczenie poziomu CRP jest również pomocne w ocenie ryzyka chorób sercowo–naczyniowych.

DIALIZOTERAPIA → Dializoterapia, czyli leczenie nerkozastępcze, polega na usuwaniu z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii oraz wody, których nie są w stanie usunąć nieprawidłowo funkcjonujące nerki. Dzięki dializie z naszego organizmu usuwane są również różnego rodzaju związki toksyczne.

DRENAŻ OPŁUCNEJ → Zabieg medyczny polegający na wprowadzeniu przez przestrzeń międzyżebrową do opłucnej drenu, czyli plastikowej rurki o średnicy około 0,5–1 cm. Drenaż opłucnej wykonuje się w celu usunięcia ropy (np. w zakażeniach opłucnej), krwi (po urazie klatki piersiowej lub pozostawiany planowo po zabiegach chirurgicznych) albo powietrza (w przypadku odmy opłucnowej).

ECHO SERCA → A w zasadzie echokardiografia serca (USG serca). Jest to nieinwazyjne i bezbolesne badanie obrazowe, jedno z podstawowych badań diagnostycznych wykonywanych w celu oceny budowy serca oraz jego pracy, zwłaszcza u osób mających problemy z sercem. USG serca wykonywane jest przy pomocy specjalnego urządzenia, które emituje fale ultradźwiękowe.

EEG → Profesjonalna nazwa tego badania to elektroencefalografia. Jest ono wykonywane w celu zróżnicowania schorzeń czynnościowych i organicznych mózgu. Badanie EEG pozwala również zlokalizować okolice, w których znajduje się określony proces chorobowy. Elektroencefalografia polega na rejestrowaniu czynnościowych prądów mózgu za pomocą specjalnych elektrod. EEG głowy zleca się przy zaobserwowaniu zaburzeń pracy układu nerwowego, na przykład napadów padaczki.

EKG → Elektrokardiografia. Jest nieinwazyjnym i bezbolesnym badaniem, które wykonywane jest w celu oceny pracy serca i wykrycia jej ewentualnych zaburzeń. W badaniu EKG elektrody są umieszczone na klatce piersiowej pacjenta i na wszystkich kończynach. Zbierają informacje z powierzchni ciała o elektrycznej pracy serca. Dane uzyskiwane są z dwóch elektrod, pomiędzy którymi występuje różnica napięcia i następnie zapisywane na taśmie papieru do EKG.

ENDOSKOPIA → to wszystkie procedury diagnostyczno-terapeutyczne pozwalające oglądać i wykonywać pewne zabiegi w przestrzeniach zlokalizowanych we wnętrzu ludzkiego ciała, przy pomocy światłowodu zakończonego narzędziami optycznymi (endoskopu). Najbardziej popularne procedury endoskopowe to: gastroskopia, kolonoskopia czy bronchoskopia.

HIPERGLIKEMIA → to określenie stężenia glukozy we krwi przewyższającego dopuszczalne i bezpieczne normy. Inne nazwy hiperglikemii to zbyt wysoki cukier, przecukrzenie czy zbyt wysoki poziom glukozy we krwi.

HIPERTERMIA ZŁOŚLIWA → Zagrażający życiu stan organizmu, wywoływany u niektórych pacjentów przez leki używane do znieczulenia ogólnego (głównie anestetyki wziewne i niektóre leki zwiotczające mięśnie szkieletowe) i niektóre inne leki. Występowanie hipertermii złośliwej jest uwarunkowane genetycznie – tzn. jest związana z konkretną mutacją dotyczącą konkretnych receptorów. Charakteryzuje się niezwykle szybkim wzrostem temperatury organizmu i znacznym nasileniem metabolizmu tlenowego mięśni. Prowadzi to do nagromadzenia w organizmie dwutlenku węgla i wzrostu temperatury ciała powyżej 40 °C. Można ją skutecznie leczyć stosując lek – Datrolen.

HIPOGLIKEMIA → Inaczej niedocukrzenie, jest to stan, w którym ilość glukozy we krwi spada poniżej wartości 3,9 mmol/l (w innych jednostkach poniżej 70 mg/dl). Objawy kliniczne występują zwykle przy jeszcze niższych stężeniach, ale jest to zależne od konkretnego pacjenta. Warto wiedzieć, że hipoglikemia może być przyczyną śmierci.

HIPOTERMIA TERAPEUTYCZNA → Jest to metoda polegająca na kontrolowanym obniżaniu temperatury ciała człowieka. Obniżanie temperatury ciała ma na celu przede wszystkim ochronę ośrodkowego układu nerwowego (OUN) przed niekorzystnym wpływem niedotlenienia i niedokrwienia.

INDUKCJA ZNIECZULENIA → Jest etapem znieczulenia ogólnego. Inaczej wprowadzenie do znieczulenia. Wykonywana jest zwykle drogą dożylną lub wziewną. W trakcie indukcji znieczulenia zwykle nie odbywa się zasadnicza część zabiegu operacyjnego.

INTUBACJA DOTCHAWICZA → Jest to procedura medyczna polegająca na umieszczeniu rurki intubacyjnej, która przechodzi przez jamę ustną przez krtań do tchawicy. Założona giętka, plastikowa rurka zapewnia drożność górnych dróg oddechowych i swobodny przepływ powietrza do płuc w trakcie znieczulenia lub u pacjentów nieprzytomny. W czasie indukcji znieczulenia ogólnego intubacja jest wykonywana dopiero po podaniu środków usypiających (sedujących) i zwiotczających. Wykonanie intubacji i założenie rurki umożliwia prowadzenie oddechu zastępczego i terapii respiratorem.

KARDIOWERSJA ELEKTRYCZNA → to zabieg medyczny, podczas którego krótki impuls prądu elektrycznego o wysokiej energii przepływa pomiędzy dwiema elektrodami umieszczonymi na klatce piersiowej pacjenta. Impulsy te synchronizowane są z pracą serca. Takie wyładowanie zwykle pozwala przywrócić prawidłowy rytm serca. Czasem niezbędnych jest kilka wyładowań. Kardiowersję wykonuje się w krótkim znieczuleniu dożylnym.

KATABOLIZM BIAŁEK → Są to procesy metaboliczne, w wyniku których uwalniana jest energia, a złożone związki chemiczne ulegają rozpadowi na prostsze cząsteczki. Proces ten w organizmie dotyczy najczęściej białek, które są przekształcane w aminokwasy. Może też obejmować przemiany cukrów i tłuszczy.

LEKI PRZECIWKRZEPLIWE → Inaczej są nazywane lekami przeciwzakrzepowymi lub antykoagulantami. Jest to grupa leków spowalniających, utrudniających lub uniemożliwiających krzepnięcie krwi. Stosuje się je w profilaktyce zakrzepicy różnego pochodzenia oraz w leczeniu istniejących zakrzepów w żyłach o powolnym przepływie krwi.

LEKI SEDUJĄCE → Są to leki mające działanie uspokajające, wykorzystywane w sedacji. Mają działanie przeciwlękowe, przeciwbólowe i powodujące niepamięć. Najczęściej wykorzystywane są leki z grupy benzodiazepin, które wykazują działanie przeciwbólowe, odprężające i zmniejszające napięcie mięśniowe, ale nie zaburzające całkowicie naszej świadomości.

MASKA KRTANIOWA → Jest to przyrząd używany w medycynie służący do udrażniania dróg oddechowych. Jest traktowana jako alternatywa dla intubacji dotchawiczej. Jej sposób zakładania jest prostszy i nie wymaga podania pacjentowi środków zwiotczających. Z uwagi na brak konieczności odginania głowy przy zakładaniu może być traktowana jako metoda z wyboru przy udrażnianiu dróg oddechowych u osób z urazami kręgoslupa szyjnego. Bywa wykorzystywana przez Zespoły Ratownictwa Medycznego jako szybszy i łatwiejszy sposób na zabezpieczenie drożności dróg oddechowych.

ODMA OPŁUCNOWA → Jest to stan chorobowy, który rozwija się na skutek przedostania się powietrza i innych gazów do jamy opłucnej. Konsekwencją tego jest ucisk na pęcherzyki płucne, który prowadzi do pogorszenia wymiany gazowej i częściowego bądź całkowitego zapadnięcia się jednego lub obu płuc.

ODRUCH OBRONNY → Inaczej jest nazywany odruchem bezwarunkowym. Jest to reakcja wrodzona, automatyczna. Cały proces odruchu zachodzi poprzez pobudzenie odpowiednich receptorów, zakończeń nerwowych, nerwów czuciowych oraz pobudzenie organów efektorowych (głównie mięśni) poprzez nerwy ruchowe lub autonomiczne. Reakcja odruchowa przebiega bez udziału świadomości, to znaczy, że nerwy wywołują odruch (pobudzają mięśnie) przed powiadomieniem mózgu.

ODRUCH RZĘSKOWY → Nazywany także odruchem rogówkowym. Jest to jeden z mechanizmów obronnych chroniących oko. Ten odruch bezwarunkowych sprawia, że powieki dotkniętego oka zamykają się. Badanie tego odruchu wykorzystywane jest w anestezjologii podczas indukcji znieczulenia ogólnego do sprawdzenia świadomości po podaniu leków usypiających, a przed zastosowaniem leków zwiotczających mięśnie.

OKRES OKOŁOOPERACYJNY → Jest to okres obejmujący kilkanaście godzin przed zaplanowaną operacją, przez czas wykonywania zabiegu operacyjnego, aż do 24-48 godzin po wykonanej procedurze zabiegowej.

OPIOIDY → Jest to grupa substancji naturalnych lub syntetycznych wiążących się z receptorami opioidowymi. W medycynie są stosowane jako najsilniejsze leki przeciwbólowe podawane zwykle w okresie okołooperacyjnym lub podczas leczenia na oddziale intensywnej terapii. Przykładowe substancje opioidowe to: kodeina, morfina, fentanyl, oksykodon. Są to leki powodujące silne uzależnienie, dlatego nie należy ich stosować w długotrwałym leczeniu. Syntetyczne pochodne opioidów to popularne narkotyki np. heroina jest produktem modyfikacji morfiny.

PLAZMAFEREZA → Inaczej jest nazywana wymianą osocza. Polega na pobieraniu osocza krwi w celu oczyszczenia go z niepożądanych cząsteczek. Pacjent zwrotnie otrzymuje krew albo z własnym, oczyszczonym osoczem, albo osocze zastępowane jest płynem uzupełniającym.

PODTLENEK AZOTU → Jest to związek chemiczny, który jest gazem bezbarwnym i niepalnym. Ma słaby zapach i słodkawy smak. Jest to środek wspomagający, stosowany do znieczulenia w gabinetach dentystycznych lub na salach porodowych. Jest znany głównie jako gaz rozweselający. Ma działanie rozluźniające i przeciwbólowe. W anestezjologii jest używany jako składnik mieszaniny oddechowej podawanej razem z tlenem i innym anestetykiem wziewnym w fazie podtrzymania znieczulenia ogólnego.

POWIKŁANIA ZAKRZEPOWO – ZATOROWE → Do tego typu powikłań zalicza się głównie zakrzepicę żył głębokich i zator tętnicy płucnej. Przy zakrzepicy zakrzepy tworzą się w wyniku uszkodzenia struktury naczyń krwionośnych (żył lub tętnic). W miejscu takiego uszkodzenia kumulują się płytki krwi (trombocyty), w wyniku czego powstaje czop, na który działają czynniki krzepnięcia i dochodzi do blokowania przepływu krwi.

PREPARATY KRWIOPOCHODNE → Są to preparaty lecznicze uzyskane z krwi pochodzącej z donacji czyli pobranej od dawców. Powstają w wyniku jej przetworzenia, rozdzielenia na składniki i zakonserwowania. Do preparatów krwiopochodnych zaliczami m.in.: koncentrat krwinek czerwonych, świeżo mrożone osocze, koncentrat krwinek płytkowych czy krioprecypitat.

PROPOFOL → Jest to związek chemiczny należący do grupy fenoli oraz lek produkowany na bazie tej substancji. Działanie Propofolu wpływa bardzo intensywnie na ośrodkowy układ nerwowy. Jego oddziaływanie powoduje (zależnie od zastosowanej dawki) znieczulenie, uspokojenie lub całkowitą utratę świadomości. Propofol używany jest między innymi do indukcji znieczulenia w trakcie nieprzyjemnych lub wyjątkowo bolesnych zabiegów diagnostycznych. W intensywnej terapii podaje się go jako składnik tzw. analgosedacji czyli śpiączki farmakologicznej.

PRZEZSKÓRNA GASTROSTOMIA → W skrócie zwana PEG. Jest to zabieg endoskopowy polegający na umieszczeniu w żołądku sondy poprzez ściany jamy brzusznej. Stosuje się go głównie w celu odżywiania pacjentów niemogących przyjmować pokarmów drogą doustną.

REZONANS MAGNETYCZNY → w skrócie RM lub MRI (ang. magnetic resonance imaging). Jest to technika obrazowania medycznego wykorzystująca pole magnetyczne i generowane komputerowo fale radiowe. Służą one do tworzenia wysokiej jakości, szczegółowych obrazów narządów i tkanek w ciele. Zastosowane pole magnetyczne zwykle ma wartość od 0,5 do 3,0 Tesli.

RURKA INTUBACYJNA → Inna nazwa tego sprzętu medycznego to rurka dotchawicza. Jest to sztywny, plastikowy cewnik używany w celu utrzymania drożności dróg oddechowych lub w zapobieganiu konsekwencjom niewydolności oddechowej. Rurka intubacyjna wprowadzana jest do tchawicy przez jamę ustną lub nos. Rurki te najczęściej posiadają niewielki mankiet z zaworem pomagającym uszczelnić je w tchawicy. Aby poprawnie założyć taką rurkę konieczne jest użycie laryngoskopu lub bronchofiberoskopu.

SATURACJA KRWI → Saturacją krwi nazywamy nasycenie krwi tlenem. Innymi słowy, jest to wskaźnik, który pokazuje nam poziom dotlenienia organizmu. Poziom saturacji  podawany jest w procentach oraz oznaczany jest symbolem SpO2. Saturacja jest jednym z najważniejszych parametrów życiowych obok temperatury ciała, tętna, czy też ciśnienia tętniczego, które również można kontrolować za pomocą odpowiedniego sprzętu medycznego nazywanego pulsoksymetrem.

SEPSA → Jest to nieprawidłowa odpowiedź organizmu na toczące się zakażenie. Istotą sepsy jest obecność patologicznych drobnoustrojów we krwi. Stan ten uznaje się za bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta. Sama w sobie nie jest osobną chorobą, lecz raczej zespołem objawów. Czasem jest nazywana posocznicą.

ŚMIERĆ MÓZGU → Jest to stan, w którym mózg traci ostatecznie i nieodwracalnie swoje funkcje. Aby stwierdzić śmierć mózgu konieczne jest wykonanie szeregu badań i testów. Odpowiedzialna jest za to specjalna komisja złożona z kilku lekarzy – anestezjologa, neurologa lub neurochirurga i trzeciego specjalisty. Po orzeknięciu śmierci mózgu możliwe jest pobieranie narządów od zmarłego do transplantacji.

TCHAWICA → Narząd oddechowy będący przedłużeniem krtani i doprowadzający powietrze do płuc. Stanowi pierwszy element dolnych dróg oddechowych. Do tchawicy podczas laryngoskopii wprowadza się rurkę intubacyjną np. w czasie indukcji znieczulenia ogólnego.

TERMOREGULACJA → Jest to zdolność do utrzymania temperatury ciała w zakresie optymalnym dla organizmu. Za utrzymywanie temperatury na stałym poziomie odpowiada ośrodek  termoregulacji umiejscowiony w przedniej części podwzgórza.

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA → Powstała w wyniku udoskonalenia techniki wykonywania zdjęć rentgenowskich. Do tomografii komputerowej, podobnie jak w przypadku zwykłych zdjęć rentgenowskich, używa się promieniowania rentgenowskiego. Różnica polega na tym, że źródło promieniowania i detektor, który je rejestruje, są ruchome, obracają się wokół ciała pacjenta i wykonują wiele zdjęć, każde w nieco innej pozycji. W ten sposób powstaje kilka tysięcy ujęć badanego narządu, które komputer łączy w jeden trójwymiarowy obraz.

TORAKOCHIRURGIA → Torakochirurgia to inaczej chirurgia klatki piersiowej. Jest to specjalizacja dyscyplina z dziedziny medycyny i chirurgii, zajmująca się leczeniem operacyjnym chorób i urazów wewnątrz klatki piersiowej oraz wad wrodzonych w tym obszarze, poza wadami i chorobami serca.

TRACHEOTOMIA → Tracheotomia to zabieg medyczny polegający na nacięciu tchawicy powyżej wcięcia mostka. W większości przypadku wykonuje się go w trybie pilnym, by ratować życie osoby zagrożonej. Podczas zabiegu do dróg oddechowych wprowadza się rurkę, która umożliwia wentylację płuc. W intensywnej terapii zabieg tracheotomii wykonuje się w przypadkach, gdy konieczne jest prowadzenie wentylacji respiratorem dłużej niż 2-3 tygodnie.

TRACHEOSTOMIA → Jest to otwór w tchawicy powstały jako skutek zabiegu. Przez tracheostomię wprowadza się do tchawicy rurkę trachoestomijną, która zapewnia swobodne oddychanie z pominięciem górnych dróg oddechowych.

WENFLON → To potoczna nazwa kaniuli dożylnej, która służy do podawania leków i kroplówek bez potrzeby wielokrotnego wkłuwania igły w żyłę. Wenflony mają one różne kolory – dany kolor odpowiada średnicy i długości igły.

WKŁUCIE CENTRALNE → Wkłucie centralne to plastikowy cewnik, który jest wprowadzany przez naczynie krwionośne do dużej żyły centralnej. Wkłucie centralne najczęściej wykonywane jest w żyle podobojczykowej, ale może być także umieszczone w żyle szyjnej wewnętrznej lub żyle udowej. Wkłucie to różni się od zwykłego wenflonu. Przede wszystkim może ono funkcjonować w żyle przez kilka tygodni lub miesięcy. Przez wkłucie centralne można również pobierać próbki krwi do wykonania badań bez konieczności każdorazowego nakłuwania żyły.

ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (PTSD) → (z ang. post-traumatic stress disorder). Jest to zaburzenie psychiczne będące formą reakcji na skrajnie stresujące wydarzenie (traumę), które przekracza zdolności danej osoby do radzenia sobie i adaptacji. Typowymi objawami PTSD są: napięcie lękowe, uczucie wyczerpania, poczucie bezradności, doświadczanie nawracających, gwałtownych mimowolnych wspomnień traumatycznego wydarzenia, flashback’ów, halucynacji lub koszmarów sennych o tematyce związanej z doznaną traumą oraz unikanie sytuacji kojarzących się z doznanymi przeżyciami.

ZNIECZULENIE PRZEWODOWE → polega na podaniu leku uśmierzającego ból w okolicy pnia nerwów. Dlatego pacjent czasowo nie odczuwa nie tylko dyskomfortu, ale również zimna, ciepła i dotyku. Czas działania znieczulenia jest różny zazwyczaj nie dłuższy niż kilka godzin. Wyróżniamy dwa rodzaje tego typu znieczuleń – podpajęczynówkowe i zewnątrzoponowe. Pacjenci zwykle określają ten rodzaj znieczulenia jako “znieczulenie w kręgosłup”.